Werk in uitvoering: hoe fietspaden Nederland vormgeven

We mogen erom bekend staan, maar het Nederlandse fietsnetwerk was beslist geen gegeven. Toen Boudewijn de Groot zich in 1973 afvroeg hoe sterk de eenzame fietser is, had die fietser inderdaad wat te verduren. Er kwamen steeds meer auto’s, automobilisten hielden met fietsers nog weinig rekening en fietspaden waren zeldzamer. Het aantal verkeersdoden piekte dat jaar op drieduizend. Het was het oprichtingsjaar van actiegroep Stop de Kindermoord. Met protestacties en blokkades van kruispunten maakten zij zich met anderen sterk voor veilig fietsen, een betere infrastructuur en meer ruimte op de weg. 

Graag en massaal

De afgelopen decennia is er veel verbeterd. En dat pakte goed uit; Nederlanders fietsen graag en massaal. Zo gaat een kwart van het woon-werkverkeer onder de vijftien kilometer per fiets. Zelf woon ik tien minuten lopen van mijn werk en toch fiets ik - dat gaat sneller dan lopen geeft een gevoel van vrijheid. Fietsen is gezond, het is snel, en – je zou het niet denken - het regent bijna nooit. Fietspaden zijn hierin een hoeksteen: ze zorgen dat je snel en veilig van A naar B kunt fietsen.

Terwijl ik met mijn zoon die frustrerende omweg neem, dwalen mijn gedachten af naar hoe miljoenen Nederlanders hun afwegingen maken over hun reistijden voor woon-werkverkeer. Wonen, werken en forensen vormen samen immers een flink deel van ons dagelijks leven. Uit bestaande onderzoeken weten we dat infrastructuur invloed heeft op voor waar mensen en bedrijven zich vestigen, en dat heeft beïnvloed hoe en waar verstedelijking plaatsvindt. 

Mystiek fietsgen

In ons onderzoek ‘De effecten van fietsinfrastructuur op wonen, werken en reizen’ proberen we grip te krijgen op de invloed van (vrijliggende) fietspaden. Met een economisch model bekijken we de woon-werksituatie van alle werkende Nederlanders tegelijk. Zo'n model is in feite een foto van Nederland zoals het nu is, met wáár iedereen woont en werkt, met alle wegen, straten, sporen en paden. In die foto zetten we de fietspaden van ‘uit’ naar ‘aan’. Fietsen wordt dan een stuk sneller en aantrekkelijker en dan is het vergelijken maar. 

Fietspaden ‘aan’ leidt tot een kleine volksverhuizing. Maar liefst 350 duizend mensen maken dan de overstap van autorijden naar fietsen. Dat niet alleen, ze vestigen zich ook dichter bij hun werk en bij de stad, waar wonen duurder is. Zo graag fietsen we dus. Komt dat nu door de beweging? Het ‘even je hoofd leeg maken’ of, in mijn geval, naar huis fietsen door het Haagse Bos? Of toch een mystiek Nederlands fietsgen? Daarover kunnen we weliswaar geen uitsluitsel geven, maar de invloed van de fietspaden is duidelijk.

Stoepjes en tramrails

In zo'n economisch model staat één uitdaging centraal: de werkelijkheid is altijd rijker en complexer dan we kunnen modelleren. Terwijl mijn zoontje en ik onderweg zijn, maken onvoorziene stoepjes en tramrails me pijnlijk duidelijk dat niet alles te vangen is in data en vergelijkingen. Gelukkig hoeft dat niet: zo helpt een kaart je om de weg te vinden zonder dat hij je alles over een gebied vertelt. Een model is niet de werkelijkheid, de kaart is niet het gebied – je moet selectief zijn in wat je meeneemt en wat je weglaat.

De verbinding tussen model en realiteit is een voortdurende zoektocht. Hoe houden we rekening met wat mensen aantrekt in plekken om te wonen en te werken? Welke aannames doen we? Het zal ze niet alleen gaan om reistijd en een betaalbare woning, maar ook om wonen dicht bij familie en vrienden en om groen in de buurt (zie het CPB-onderzoek naar leefbaarheidseffecten). 

Uiteindelijk krijgen we weer vrij baan. De gele omleidingsbordjes "zijn op" en school komt in het vizier. Mijn zoontje kan nu weer enthousiast doortrappen, terwijl hij slalommend tussen bakfietsen behendig zijn weg vindt. In zijn wereld horen blokkades er niet bij en ik hoop dat deze omleiding snel verdwijnt. De volgende keer als je je ergert aan een omleiding, besef dan dat die fietspaden meer zijn dan alleen een snelle en veilige route – ze bepalen mede hoe ons land is vormgegeven.