Kennis en Innovatie

Een economische blik op kwaliteit en kansengelijkheid in het onderwijs

Onderwijs staat aan de basis van de kennisketen en vormt daarmee het fundament van onze samenleving en economie. Kwalitatief goed onderwijs is van groot belang voor het individu en ook voor de maatschappij: het maximaal benutten van ieders potentieel leidt tot een lager beroep op sociale uitkeringen, minder crimineel gedrag, een gezondere levensstijl en meer politieke en maatschappelijke betrokkenheid. De afgelopen jaren zijn steeds meer zorgen ontstaan over de kwaliteit en kansengelijkheid in het onderwijs. Dit is geen puur economisch vraagstuk, maar kent weldegelijk een aantal aspecten waarbij een economische invalshoek waardevol kan zijn. Denk daarbij aan onderwerpen als het lerarentekort, privaat gefinancierd onderwijs (schaduwonderwijs) en schakelmomenten in het onderwijs (bijvoorbeeld de inrichting van brugklassen, numerus fixus voor opleidingen in het hoger onderwijs en stapelen van diploma’s). 

Menselijk kapitaal en de rol van brede welvaart in toekomstige doorrekeningen

Ondanks het belang van menselijk kapitaal, heeft het CPB op dit moment geen model waarmee het menselijk kapitaal kan worden gekwantificeerd en de totstandkoming en het rendement ervan kan worden geanalyseerd. Een dergelijk model, bijvoorbeeld in de vorm van een human capital model, is wel nodig als het CPB in de toekomst de voorraad menselijk kapitaal wil monitoren, doorrekenen of op consistente wijze beleidsvragen wil beantwoorden. 

Impact van innovatie op de borging van brede welvaart 

De toepassing van nieuwe technologieën, in het bijzonder op dit moment digitale toepassingen, kan ertoe leiden dat de geijkte manieren om de brede welvaart te borgen niet meer goed werken. Zo heeft de coronacrisis het gebruik van digitale leermiddelen versneld. Deze digitalisering biedt kansen, bijvoorbeeld om het onderwijs beter te laten aansluiten op het niveau van de individuele leerling en om administratiesystemen efficiënt in te richten. Er zijn echter ook risico’s. Zo is veel van de digitale infrastructuur en applicaties in handen van grote tech-spelers. In hoeverre zet deze machtsverschuiving ons onderwijs en de bijbehorende publieke waarden – zoals onderwijsvrijheid, privacy en gelijke kansen – onder druk, en welke economische beleidsinterventies zijn dan gepast? 

Twee verkenningen 

Verder wil het CPB twee verkenningen starten waarin onderzocht wordt wat de meerwaarde van een substantiële onderzoeksinspanning van het CPB kan zijn, gegeven bestaande kennis en initiatieven elders. In het kader van leven lang ontwikkelen (llo) zou het CPB een bijdrage kunnen leveren aan kennis over welke specifieke vormen van llo-beleid effectief zijn om mensen tot llo-deelname te krijgen. Bij het Nederlandse innovatiebeleid zien we de laatste jaren een verschuiving van een meer generieke insteek naar een missiegedreven aanpak. Een voorbeeld van een mogelijk interessant vraagstuk voor het CPB is of er een ‘ideale mix’ is tussen generiek en missiegedreven beleid.