Overheidsfinanciën

Begrotingsbeleid

Er lijkt een brede behoefte aan nieuwe ankers voor begrotingsbeleid. Ankers voor begrotingsbeleid geven praktische richtlijnen voor specifieke variabelen. Het CPB kan bijdragen aan de vraag naar ankers door te kijken naar de restricties voor de overheidsschuld (financierbaarheid van de schuld op financiële markten en Europese begrotingsregels) en naar de intergenerationele herverdeling. De kern van de analyse brengt (veranderingen van) netto profijt van de overheid voor verschillende cohorten in beeld. Het is belangrijk om niet alleen de financiële lasten voor volgende generaties, maar ook andere aspecten van welvaart (bijvoorbeeld klimaat, kennis, infrastructuur) in de analyse mee te nemen. Er is veel discussie over de rol van publieke investeringen in de begrotingsregels. Investeringen zijn vaak langjarige trajecten die niet goed passen bij de beheersing op kasbasis van de uitgavenplafonds onder de rijksbegroting. Bij investeringen gaat de kost voor de baat uit: vooral bij investeringen in klimaat, stikstof, woningbouw en kennis en innovatie is het goed denkbaar dat vooral jonge en toekomstige cohorten profiteren. 

Hoe zou de stabilisatiefunctie van de begroting versterkt kunnen worden? Het blijkt in de praktijk lastig om procyclisch beleid te voorkomen. Wat zijn efficiënte methoden om de automatische stabilisatie te versterken, en welke effecten zijn er nog meer? Verder is het voor de eigen ramingen van het CPB behulpzaam om uit te zoeken in hoeverre onderuitputting van de begroting samenhangt met de stand van de conjunctuur. 

Intergenerationele (her)verdeling

De overheidsschuld heeft effect op de intergenerationele verdeling. Met de houdbaarheidsanalyse zou het CPB goed de effecten van beleid op het (resterend) netto profijt per cohort kunnen laten zien. De tot nu toe gebruikelijke indicator is het houdbaarheidssaldo: dit geeft de mate aan waarin ombuigingen of lastenverzwaringen nodig zijn om de overheidsfinanciën op de lange termijn te stabiliseren. Het is echter onmogelijk om de hele verdeling van profijt in een enkel getal te stoppen. De uitdaging is om de onderliggende verdelingseffecten goed over het voetlicht te brengen. Het is tevens belangrijk om de niet-financiële baten en lasten van de verschillende cohorten in beeld te brengen. In de klassieke houdbaarheidsstudie blijven aspecten van (toekomstige) brede welvaart, zoals klimaat en milieu buiten beschouwing. Ook de verdelingsaspecten en opbrengsten van meer kennisopbouw door extra onderwijsuitgaven, die vooral bij jongere cohorten neerslaan, worden niet altijd expliciet gemaakt. Hier is het ook mogelijk om alleen de verdeling van de kosten in beeld te brengen, en de baten of het beoogde doel als gegeven te beschouwen. Een belangrijke vraag is hoe het CPB omgaat met onzekerheid in de analyse. Het is belangrijk om dit in een zo eenvoudig mogelijk model theoretisch uit te zoeken.

Houdbare schuld op financiële markten. 

Stochastische schuldsimulaties kunnen inzicht geven in de onzekerheden van toekomstige financiële ontwikkelingen (zoals rente) en daarmee fungeren als een waarschuwingsindicator voor de beheersbaarheid van de overheidsschuld op de (middel)lange termijn. In het internationale debat wordt dit instrument steeds vaker aangeprezen. Door GAMMA in te zetten, kunnen ook de effecten op verschillende generaties in beeld worden gebracht – iets wat in een gebruikelijke debt sustainability analysis niet mogelijk is. Het CPB kan via het netwerk van Europese IFI’s bijdragen aan de discussie over de Europese begrotingsregels.