Modellen die op het CPB gebruikt worden
Het CPB gebruikt modellen bij het maken van ramingen, scenario’s en beleidsanalyses. Het CPB gebruikt meerdere modellen die voor verschillende doeleinden gebruikt worden. Op deze pagina vindt u een overzicht van alle verschillende modellen die het CPB op dit moment gebruikt.
Meer informatie over waarom en op welke manier het CPB modellen gebruikt, vindt u op deze pagina.
Macro-economie
SAFFIER 3.0
Het CPB gebruikt Saffier 3.0 voor analyses en ramingen van de Nederlandse macro-economie op de korte en middellange termijn. Sinds december 2021 hebben we het vernieuwde macro-econometrische model Saffier 3.0 in gebruik. Dit model speelt een grote rol in ramingen zoals het Centraal Economisch Plan (CEP, in het voorjaar) en de Macro Economische Verkenning (MEV, in het najaar). Daarnaast zetten we het model in voor de analyse van de macro-economische effecten van beleid, zoals in de doorrekening van verkiezingsprogramma’s (Keuzes in Kaart) en regeerakkoorden. Meer informatie is te vinden in het niet-technische overzicht Het macromodel van het CPB: Saffier 3.0 of in de uitgebreide Technische documentatie. Je kunt ook zelf rekenen met Saffier 3.0, via de webtool.
NiGEM
Voor de buitenland exogenen maken we gebruik van NiGEM plus postprocessor. Zie NiGEM website (https://nimodel.niesr.ac.uk/). NiGEM is gebaseerd op theorie, (historische) data en schattingen. Het is een econometrisch model dat transparant en peer-reviewed is en meer dan 60 landen en regio’s modelleert. NiGEM is geschikt voor het maken van beleidsanalyse en voorspellingen. Voor meer informatie over het gebruik van Nigem in het ramingsproces zie het bijbehorende CPB Achtergronddocument.
WTM
De CPB Wereldhandelsmonitor (World Trade Monitor in het Engels, of WTM in het kort) is een model voor het bijeenbrengen, aggregeren en samenvatten van wereldwijde maandelijkse data betreffende internationale handel en industriële productie. Het heeft tot doel om de maandelijkse ontwikkeling in handel en productie in een zo vroeg mogelijk stadium, en met een zo ruim mogelijke dekking qua landen in kaart te brengen. De dekking is ruim genoeg voor het identificeren van maandelijkse ontwikkelingen op mondiaal niveau, alsook voor grote economische regio’s. De Wereldhandelsmonitor is een project dat mede gefinancierd wordt door de Europese Commissie, en de resultaten ervan worden maandelijks op de website gepubliceerd. Voor een uitgebreide bespreking van het model zie de bijbehorende technische beschrijving.
Handelsmodel
Om de impact van veranderingen in handelsbeleid op de middellange termijn te kunnen analyseren maken we gebruik van het Handelsmodel. De Nederlandse econoom Tinbergen is een van de grondleggers van dit model: de graviteitsvergelijking uit de natuurkunde bleek zeer geschikt om handelsstromen tussen landen te beschrijven. Aan het begin van de 21e eeuw is het Handelsmodel economisch theoretisch onderbouwd en heeft de literatuur op dit gebied een enorme vlucht genomen. Het Handelsmodel laat zien dat economisch grote landen relatief veel met elkaar handelen. Dit neemt echter af bij een grotere afstand tussen deze landen, waarbij afstand niet alleen fysiek is maar bijvoorbeeld ook economisch, cultureel of politiek. Het CPB heeft de nieuwste inzichten uit de literatuur gebruikt om een Handlelsmodel te bouwen waarmee veranderingen in handelsbeleid en handelsverstoringen kunnen worden geanalyseerd, denk hier bijvoorbeeld aan Brexit. Voor een uitgebreide bespreking van het Handelsmodel zie het bijbehorende CPB Achtergronddocument.
Lees meer over het Handelsmodel.
Woningprijsmodel
Het Woningprijsmodel is een instrument dat gebruikt wordt om de ontwikkeling van de gemiddelde woningprijs in beeld te brengen bij ramingen en beleidsdoorrekeningen. Veranderende woningprijzen kunnen namelijk van invloed zijn op de economie in brede zin. Woningprijzen worden gemodelleerd aan de hand van het besteedbare inkomen van huishoudens, en de woonlasten die zij ervaren wanneer zij een woning kopen. Daarin spelen naast de hypotheekrente ook de fiscale voor- en nadelen van eigenwoningbezit een belangrijke rol.
Lees meer over het Woningsprijsmodel.
Nowcasten van bbp-groei
Het dynamic factor model (DFM) voor bbp-groei is een tijdreeksmodel dat wordt gebruikt om de reguliere raming voor bbp-groei te ondersteunen. Omdat de statistiek voor bbp-groei met vertraging gepubliceerd wordt, is de bbp-groei van het vorige kwartaal nog niet bekend als een ramingsronde bij het CPB van start gaat. Informatie over het huidige kwartaal is pas na het publiceren van het CEP of de MEV beschikbaar. Het DFM benut de beschikbare informatie die eerder en frequenter dan het bbp wordt gepubliceerd, om nauwkeurig de bbp-groei voor het vorige kwartaal (backcast) en het huidige kwartaal (nowcast) te voorspellen. Dit data-gedreven model dient als ondersteunend model, ook wel zijlicht genoemd, voor het macromodel Saffier 3.0. Een uitgebreide beschrijving van het model is te vinden in de publicatie 'Het nowcasten van bbp-groei'.
Collectieve sector
EMU
EMU is een tijdreeksmodel dat de overheidsuitgaven, het overheidssaldo (EMU-saldo) en de overheidsschuld raamt voor de korte en middellange termijn. Daarnaast worden de ontwikkelingen van de overheidsuitgaven geconfronteerd met de Nederlandse en Europese begrotingsregels. In het EMU-model wordt het begrotingsbeleid verwerkt en de macro-economische vertaling daarvan bepaald. Hierbij wordt aangesloten bij zowel de door het CBS gehanteerde indeling van de collectieve sector van de Nationale rekeningen (NR) als bij de indeling van de Miljoenennota van de rijksbegroting. Begrotingsposten met betrekking tot inkomsten uit belasting- en premieheffing en uitgaven voor sociale zekerheid en zorg worden door andere CPB-modellen aangeleverd (Taxus, MIMOSI en ZOEM). Het EMU-model raamt zelf alle overige begrotingsposten, de financiële transacties die van invloed zijn op de staatsschuld en de onderlinge samenhang. Deze informatie levert de overheidsuitgaven, die worden onderverdeeld in zowel categorieën van de Nationale rekeningen als posten van de begrotingsopstelling. Ten slotte worden de bruto collectieve uitgaven uitgesplitst naar overheidsfuncties. Deze indeling geeft weer wat wordt uitgegeven aan verschillende beleidsterreinen. Lees meer over EMU in dit CPB Achtergronddocument.
TAXUS
Het model TAXUS wordt gebruikt voor korte- en middellangetermijnramingen van belastingen (m.u.v. loon- en inkomstenbelasting). Lees meer over TAXUS in een CPB Achtergronddocument. TAXUS is een tijdreeksmodel dat gebruikt wordt om de belastingopbrengsten (met uitzondering van de loon- en inkomstenbelasting) te ramen in de driemaandelijkse kortetermijnprognoses en de middellangetermijnverkenningen van het CPB. Voor de raming van de loon- en inkomstenbelasting wordt het crosssectie model MIMOSI gebruikt. Het model sluit qua detailniveau volledig aan bij zowel de door het CBS gehanteerde belastingindeling in de Nationale Rekeningen (NR) als bij de indeling van de rijksbelastingen van het ministerie van Financiën. De belastingopbrengsten worden geraamd in wisselwerking met het macromodel SAFFIER. TAXUS belicht de vele aspecten van de belastingontvangsten. Zo maakt het onderscheid tussen de belastingontvangsten op EMU transactiebasis en op kasbasis, onderscheidt het verschillende soorten betalers (huishoudens, bedrijven, buitenland) en ontvangers (rijk, lagere overheden, Europese Uniebuitenland), berekent het de jaar op jaar progressiefactor en de totale beleidsmatige verandering in de belastingdruk (blo). Tenslotte bevat TAXUS de administratie van het effect van beleid op de verschillende aspecten van de belastingontvangsten (beleidsmatige lastenontwikkeling; blo).
ZOEM
GAMMA
Het model Gamma wordt gebruikt voor langetermijnanalyses van vergrijzing, netto profijt en houdbare overheidsfinanciën. Als analyse-instrument wordt in het programma Vergrijzing en pensioenen het GAMMA model beheerd en gebruikt bij beleidsonderzoek. GAMMA is een dynamisch algemeen evenwichtsmodel met overlappende generaties voor de Nederlandse economie. Doordat het model overlappende generaties onderscheidt is het in het bijzonder geschikt voor analyse van het vergrijzingsprobleem. Een beschrijving van Gamma is te vinden in CPB Achtergronddocument 'Gamma: een langetermijnmodel voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën' (december 2019), CPB Document 147: 'GAMMA, a Simulation Model for Ageing, Pensions and Public Finances' (juni 2007) en CPB Memorandum 115:'Description Gamma Model; version pension study' (maart 2005).
CRASH
Het CRASH-model (Chaos and Recession After a Shock) is ontwikkeld om schokproeven voor de Nederlandse economie en overheidsfinanciën door te rekenen. Bij schokproeven gaat het om extreme financieel-economische scenario’s. Deze scenario’s verschillen in twee opzichten van relatief milde schokken zoals een tijdelijke verlaging van de wereldhandelsgroei: de schokken zijn groter (aandelenkoersen bijvoorbeeld dalen met 40%) en de schokken komen gecombineerd (er treden bijvoorbeeld simultaan schokken op in wereldhandel, rente, aandelen- en huizenprijzen). Het model is voor het eerst gebruikt bij de Miljoenennota 2021. Kenmerkend voor CRASH is het compacte karakter (het model telt minder dan 40 vergelijkingen), de incorporatie van een financiële sector en de rol van initiële condities (dekkingsgraden pensioenfondsen, kapitaalreserves banken en loan-to-value ratio’s bij woningbezit). Klik hier voor meer informatie over het model en hier voor de schokproeven van 2020.
Eigenbetalingenmodel
Het eigenbetalingenmodel wordt gebruikt om het effect van wijzigingen van het verplichte eigen risico in de Zorgverzekeringswet (Zvw) te berekenen. Voorbeelden van zulke wijzingen zijn het verhogen, verlagen of afschaffen van het verplichte eigen risico, maar ook het invoeren van een procentueel eigen risico. Het model is een microsimulatiemodel dat is geschat op individuele Zvw-uitgaven van alle verzekerden in Nederland. Het model kwantificeert twee effecten van eigen betalingen: het gedragseffect en de financieringsschuif. Het achtergronddocument Eigen betalingen in de Zorgverzekeringswet beschrijft de manier waarop het model wordt gebruikt om het effect van wijzigingen in eigen betalingen te berekenen. Het Discussion Paper Een structureel microsimulatiemodel voor eigen betalingen in de Zorgverzekeringswet biedt een technische uitleg van het microsimulatiemodel.
Lees meer over eigenbetalingenmodel.
Sociale zekerheid en arbeidsmarkt
MIMOSI
Het CPB gebruikt model Mimosi voor ramingen en analyses op de samenhangende terreinen van koopkracht, armoede, betaalbaarheid, verdelingseffecten van klimaat- en inkomensbeleid, marginale druk, loonkosten, sociale zekerheid, toeslagen, werkgeverslasten en loon- en inkomstenheffing. Mimosi wordt in belangrijke mate gekenmerkt door microsimulatie van het besteedbaar inkomen op een representatieve dataset van 100.000 huishoudens. Voor al deze huishoudens wordt het gehele bruto-nettotraject berekend, waarbij rekening wordt gehouden met zowel beleidswijzigingen als economische omstandigheden (zoals loonontwikkeling, inflatie en pensioenindexaties). Daardoor kunnen bijvoorbeeld veranderingen in de koopkracht van verschillende groepen huishoudens en belastingopbrengsten worden gesimuleerd.
MICSIM
Het model MICSIM wordt gebruikt voor de langetermijnanalyse van wijzigingen in het belasting- en sociale zekerheidsstelsel. Met MICSIM kunnen de langetermijneffecten van maatregelen in het stelsel van belastingen, uitkeringen, toeslagen en subsidies op de overheidsfinanciën, de inkomensongelijkheid, de werkgelegenheid en de productiviteit integraal worden gesimuleerd. MICSIM is een microsimulatiemodel. Voor ruim 100.000 personen in huishoudens wordt de arbeidsparticipatie-beslissing gemodelleerd. Voor huishoudens met kinderen jonger dan 12 jaar wordt daarnaast ook de keuze voor formele kinderopvang gemodelleerd. De gedragsreacties zijn bepaald met behulp van een grote en rijke paneldataset voor de periode 2006-2009. De meest recente schattingen van de coëfficiënten zijn te vinden in dit CPB Achtergronddocument. De eigenschappen van het model zijn getoetst aan de uitkomsten van quasi-experimentele studies. De meest recente versie van MICSIM wordt beschreven in een CPB Achtergronddocument. Een uitgebreide set van varianten is te vinden in Kansrijk Arbeidsmarktbeleid, een geactualiseerde set in Kansrijk Belastingbeleid.
Arbeidsaanbodmodel
Het Arbeidsaanbodmodel wordt gebruikt voor korte- en middellangetermijnramingen van het arbeidsaanbod. De ontwikkeling van het arbeidsaanbod wordt bepaald door de ontwikkeling van de bevolking naar leeftijd en geslacht en van de bijbehorende participatiegraden. Deze participatiegraden ontwikkelen zich deels trendmatig en deels door effecten van beleid, met name inzake de sociale zekerheid. In het rekenschema dat wordt gebruikt om de toekomstige ontwikkeling van het structurele arbeidsaanbod te ramen, wordt de trendmatige ontwikkeling geschat op basis van ontwikkelingen in het verleden en kunnen de beleidseffecten ad hoc worden geraamd. Naast de trendmatige ontwikkeling en de beïnvloeding door beleidsmaatregelen speelt ook de conjunctuur een rol bij de arbeidsparticipatie. Als het goed gaat treden extra mensen toe tot de arbeidsmarkt en als het minder goed gaat trekken sommigen zich terug. Deze conjuncturele component wordt in de macro- en arbeidsmarktmodellen van het CPB en dus buiten het rekenschema om geraamd. Lees meer over dit rekenschema in een CPB Achtergronddocument.
Contactpersonen
