Vredesdividend: de kost gaat altijd voor de baat uit

Individuen, ondernemingen en de overheid, ze ruilen allemaal over de tijd. Bij mensen is er een duidelijke volgtijdelijkheid. Eerst ga je naar school, later pluk je daar doorgaans de vruchten van. Dat is anders bij bedrijven en bij de overheid. Een onderneming investeert en keert tegelijkertijd dividend uit. En de samenleving toucheert maatschappelijk dividend van eerder gedane investeringen, terwijl ze tegelijkertijd investeert in de samenleving van morgen. Anno 2025 hebben Nederlanders droge voeten door het geld dat eerdere generaties in de Deltawerken hebben gepompt. Anno 2025 wordt er ook weer geld uitgetrokken voor dijkverzwaring, zodat toekomstige generaties nog steeds droge voeten hebben. 

Evenwicht

Zo ontstaat er een dynamisch evenwicht waarbij de dividenden van nu het resultaat zijn van eerder gedane investeringen, en waarbij de investeringen van nu gelijke tred moeten houden met de gewenste maatschappelijke opbrengsten van de toekomst. Niet voor niets reageert de beurskoers van een onderneming sterker op veranderingen in investeringen dan op veranderingen van de winst. Beleggers weten wel beter dan alleen maar naar de opbrengsten op korte termijn te kijken.

Maar ruilen over de tijd door de overheid staat altijd onder druk vanwege de impliciete, intergenerationele solidariteit. Er moet nu geïnvesteerd worden in schonere vormen van energie, zodat er in de toekomst minder CO2 in de lucht zit. Dat kost de huidige generatie geld, terwijl toekomstige generaties daarvan profiteren. Net zoals wij nu profiteren van de maatschappelijke infrastructuur die vele generaties voor ons hebben aangelegd. Maar voor iedere generatie blijft het verleidelijk om wel de lusten te genieten, maar niet de lasten op te brengen. Om wel het maatschappelijk dividend op te strijken van eerdere investeringen, maar niet te investeren in het maatschappelijk dividend van toekomstige generaties. Want toekomstig misgelopen maatschappelijke dividenden staan niet op de huidige balans. Nu bezuinigen op onderwijs levert nu een besparing op. Het vermindert ook de toekomstige weerbaarheid van onze economie. Maar die erosie is niet terug te vinden in de huidige begroting. Wie dan leeft, wie dan zorgt. Of, nog toepasselijker voor een land als Nederland, na ons de zondvloed.

Bezuinigingen

Zo kan er op de korte termijn naar hartenlust bezuinigd worden op investeringen waarvan de maatschappelijke opbrengsten toekomstige generaties toevallen. Terwijl er tegelijkertijd onbeschaamd genoten kan worden van het maatschappelijke dividend dat investeringen door vorige generaties oplevert. Zo verging het bijvoorbeeld de uitgaven aan defensie: het vredesdividend werd jaar in jaar uit gelukzalig geïncasseerd zonder de bijbehorende investeringen te doen om dat vredesdividend ook voor toekomstige generaties veilig te stellen.

Maar we zijn allemaal aandeelhouder van onze eigen samenleving, tegen wil en dank wellicht. We zullen allemaal de gevolgen van deze maatschappelijke sprinkhanenstrategie onder ogen moeten zien. Is het niet voor onszelf, dan wel voor onze kinderen en kleinkinderen. Als we nu geen investeringen doen, ontstaat er een ander dynamisch evenwicht: een situatie waarbij we vredesdividend blijven toucheren maar onbewust het bijbehorende, oplopende veiligheidsrisico op de koop toenemen en afwachten of het in onze tijd nog hommeles wordt. Want we krijgen – op de kortere of langere termijn - het vredesdividend dat past bij onze investeringen in defensie.

Ruilen over de tijd is niet voor niets een belangrijk onderdeel van het examenprogramma economie. Het leert leerlingen dat baten zonder kosten niet bestaan. Dat dividenden pas uitgekeerd kunnen worden als er winst gemaakt is. En dat er pas winst gemaakt kan worden, als er eerst geïnvesteerd is. Dit benadrukt nog maar weer eens de kern van de economische wetenschap: het inzicht dat alom aanwezige, onvermijdelijke schaarste iedereen dwingt om keuzes te maken, ook door de tijd heen. Welke investeringen doen we nu, met het oog op onze toekomst en van hen die na ons komen? Ook al zijn die toekomstige dividenden onzeker en niet altijd te vangen in een monetaire waarde, vroeg of laat worden we geconfronteerd met de gevolgen van eerder gemaakte keuzes, zoals het Centraal Planbureau recent nog eens heeft toegelicht in een nieuwe langetermijnverkenning. Want zoals iedere middelbareschoolleerling kan uitleggen: wie het dividend wil, zal eerst moeten investeren.