Rolvast

‘En? Weet je al wat het wordt?’ Na het behalen van zijn havodiploma stond mijn zoon voor een nog grotere opgave: het kiezen van een vervolgopleiding. ‘Ja, ik ben eruit.’ ‘Laat me raden: je hebt je aangemeld voor de toneelschool.’ Toneelspelen is zijn lust en zijn leven. Moesten we hem regelmatig aansporen om zijn huiswerk te maken, toneelteksten leerde hij vanzelf uit z’n hoofd. En zijn optredens zijn voor het hele gezin terugkerende hoogtepunten. ‘Nee. Dan word je zo’n starving artist. En eigenlijk word je niks. Je leert alleen maar een rol te spelen.’ Rollen spelen we tegenwoordig allemaal, zo lijkt het. Vroeger had je een baan, nu vervul je een rol. Ben je van baan veranderd? Nee, ik heb een andere rol.

Jeroen Hinloopen

onderdirecteur bij het Centraal Planbureau

Het heeft natuurlijk wel wat, je baan zien als een rol. Het creëert een mate van gelijkheid, alsof iedereen voor een bepaalde rol in aanmerking kan komen. Gevoelsmatig maakt het een functie ook lichter want tja, het is maar een rol. Alsof je bij voorbaat alle verantwoordelijkheid kunt afschuiven op het personage dat je speelt: ‘Dit ben ik niet, dit hoort bij de rol die ik speel‘. En het geeft een ongekende flexibiliteit – wat je in de ene rol doet, hoef je niet mee te nemen naar een volgende rol. Sterker, menigeen wil niet afgerekend worden op wat hij of zij in een vorige rol deed. Want eerdere uitspraken, eerder gedrag, eerdere overtuigingen, het hoorde allemaal bij die eerdere rol. ‘Nu heb ik een andere rol. In deze rol zou ik zulke uitspraken natuurlijk nooit doen.’ En dit alles geeft dan weer ruimte om in iedere rol voluit te gaan – er is immers geen toekomst waarin je verleden kan opspelen.

Tegelijkertijd is een rol vluchtig, inwisselbaar en gespeeld. Je kunt er ook voor oefenen. De juiste teksten uit je hoofd leren, het juiste gedrag vertonen, passende kleding dragen. En als de dag erop zit kun je weer jezelf zijn.

Maar hoe waarachtig is dit? Wat je doet, dat ben je niet – je vervult immers een rol. En nemen spelers daadwerkelijk verantwoordelijkheid voor hun handelen? Waarom die ongelukkige leerling thuis toch nog opzoeken, ver weg van de schijnwerpers, als de schooldag er allang op zit? Waarom nóg een keer die berekening controleren als mogelijke fouten niet jou maar je personage aangerekend worden? Waarom na werktijd nog even polshoogte nemen bij die laatst binnengebrachte patiënt? Waarom je rol perfectioneren als het doek gevallen is?

‘Wat wordt het dan?’
‘Technische natuurkunde.’
‘Technische natuurkunde? Wat word je dan? Technisch natuurkundige?’
‘Ja. Maar je kunt er ook van alles mee worden. Lead Engineer bijvoorbeeld.’
‘Zo, dat klinkt deftig. Maar wat ben je dan?’
‘Dan ben jij diegene die over alle techniek in een bedrijf gaat. Melvin is dat ook. En hij heeft technische natuurkunde gestudeerd.’
‘Maar dan vervul je toch een rol binnen een bedrijf? De rol van ‘lead engineer’? Eigenlijk verschilt dat dan niet zoveel van wat je op de toneelschool zou leren.’
‘Nee, zo werkt dat niet! Lead engineer is geen rol, dat bén je. Echt, Melvin houdt er maar niet over op. Hij gaat zelfs op zaterdag kijken of alles nog goed gaat.’

Onbewust dacht ik aan het CPB. Met onze ramingen vervullen we een belangrijke rol in de begrotingscyclus. En onze economische analyses spelen een ontnuchterende rol in menig maatschappelijk debat. We worden ook wel rekenmeesters genoemd. Rekenmeester. Dat kun je niet spelen, dat ben je.