Soms zit je ernaast

Ik ben natuurlijk lang niet de enige. Na dna-onderzoek van vikingstrijders bleek de aanname dat vikingen allemaal mannelijke strijders moeten zijn geweest verkeerd; een aantal graven was van vrouwen, begraven met strijdbijlen en andere wapens. Verkeerde aannames kunnen onschuldig lijken, maar ook tot verkeerde conclusies leiden. 

Medisch onderzoek en klinische proeven worden meestal uitgevoerd op witte mannen, en dat leidt tot een gebrek aan gegevens over hoe ziekten en medicijnen vrouwen en andere groepen beïnvloeden. De kosten van misdiagnose en verkeerde medicatie zijn groot, niet alleen voor de betrokken personen, maar ook voor de samenleving. Als tip voor de zomervakantie raad ik je daarvoor de mooie documentaire ‘Reference Man’ aan, van Sophie Frankenmolen.

Beperkte informatie

Mensen baseren hun stereotypes - positief of negatief – vaak op beperkte informatie. Ook ik ben daar dus niet immuun voor. In het vliegtuig boven de grote plas kwam het goed, want ik had een leuk gesprek met de Duitse zadelmaker, maar het hebben van stereotype beelden kan ook schadelijke gevolgen hebben. 

Genderstereotypen zijn bijzonder hardnekkig als het gaat om leiderschap, zo stelt onder andere Janka Stoker, hoogleraar Leiderschap en Organisatieverandering. Leiderschapskwaliteiten zoals assertiviteit en daadkracht worden eerder aan mannen toegeschreven, terwijl zorgzaamheid en empathie met vrouwen worden geassocieerd. Vrouwen worden daardoor minder vaak als geschikte leiders gezien, ondanks hun kwalificaties en vaardigheden. Stoker meent dat dit een van de redenen is waarom vrouwen ondervertegenwoordigd zijn in hogere management- en bestuursfuncties. Dat is schadelijk voor de individuele carrière van vrouwen, maar heeft ook maatschappelijke kosten omdat we als samenleving talent niet optimaal benutten.

Negatieve houding

Toen onze zoon nog een baby was en we naar het thuisland van mijn man wilden reizen, adviseerde de GGD-arts ons om kleine rokerige hutten te mijden. Wist zij veel dat de familie van mijn man in een grote stad woont. Dat was een regelrecht vooroordeel van die arts, dit keer zonder gevolgen. De toeslagenaffaire heeft echter laten zien hoe schrijnend vooroordelen kunnen uitwerken. Ouders met een niet-westerse achtergrond werden onevenredig vaak beschuldigd van fraude zonder objectieve redenen. Etniciteit werd onterecht gekoppeld aan een verhoogd risico op fraude en ambtenaren zagen sneller aanwijzingen van fraude, zelfs als die aanwijzingen er eigenlijk niet waren. De gevolgen waren ernstig: honderden gezinnen werden financieel geruïneerd, vielen uit elkaar, en sommigen verloren hun woning of belandden in sociaal isolement. 

Discriminatie heeft schadelijke gevolgen. Mijn man wordt vaak aangehouden bij grenscontroles. Dit kost ons alleen wat ergernis en reistijd, maar de economische gevolgen van discriminatie zijn veel groter. Zo blijkt uit experimenten dat sollicitanten met een niet-Nederlandse naam minder vaak een uitnodiging krijgen voor een sollicitatiegesprek dan hun Nederlandse concurrenten met identieke kwalificaties. Een SCP-onderzoek uit 2015 liet zien dat mensen met een Marokkaanse, Turkse of Antilliaanse naam significant minder vaak worden uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Dit is pijnlijk persoonlijk leed, maar bezorgt ook werkgevers kosten omdat ze minder diversiteit en talent aantrekken.
Blinde vlekken

Ook in ons werk bij het CPB moeten we werken om verkeerde aannames, stereotypes, vooroordelen en discriminatie te voorkomen. We doen vast niet genoeg, maar we zijn ons bewust van blinde vlekken en we willen die blinde vlekken verkleinen, onder andere met ons diversiteitsteam. En toch nodigden we, weliswaar onbewust, alleen witte, Nederlandse mannen uit als spreker bij een symposium over migratie. Daar kregen we terecht kritiek op. Terwijl ons onderzoeksteam bestaat uit meerdere mensen met een niet-Westerse achtergrond. Ook bij de sprekers hadden we diversiteit moeten zoeken. Want diverse teams leiden vaak juist tot nieuwe en interessante onderzoeksvragen.

Dus, als je op vakantie gaat en je denkt te weten wie er naast je zit, knoop dan toch maar even een gesprekje aan. Je kunt voor een verrassing komen te staan. Want soms zit je er faliekant naast.