Eigen risico 2.0 in de zorg?

Als onderzoeker bij het programma zorg op het Centraal Planbureau ben ik vooral bekend met het eigen risico in de zorg van 385 euro. Het doel van het eigen risico in de zorg lijkt sterk op dat voor het huurbusje: mensen stimuleren goed te zorgen voor hun gezondheid (geen schade te maken) en hen te laten nadenken of ze de kosten van een behandeling wel vinden opwegen tegen de baten. Op die manier zorgt een eigen risico in de zorg voor lagere zorgkosten en dat is niet onbelangrijk, want de zorgkosten in Nederland zijn hoog en zullen de komende jaren flink stijgen vanwege vergrijzing [link]. 

Discussie

Toch is er al jaren veel discussie over het verplicht eigen risico in de zorg. Mensen vinden het oneerlijk dat chronisch zieken elk jaar 385 euro uit eigen zak moeten betalen, terwijl mensen die gezond zijn dat niet hoeven. Bovendien is het eigen risico ook niet echt effectief voor mensen die sowieso ieder jaar zorg gebruiken: ze maken vrijwel direct hun eigen risico vol en worden dus niet meer gestimuleerd na te denken of een behandeling nodig is. 

Zijn er slimmere opties die zorggebruik remmen én eerlijker zijn? [zie ook link] Volgens de economische literatuur is de beste optie een zogeheten 'persoonlijk verschoven eigen risico' [link, link]. De hoogte van het eigen risico is dan voor iedereen hetzelfde, maar het startpunt verschilt per persoon en hangt af van iemands verwachte zorgkosten in een jaar. De grondgedachte is dat iedereen dan dezelfde kans heeft om het eigen risico vol te maken en dus evenveel wordt geremd in zijn zorggebruik. Het nadeel van deze optie is dat die moeilijk uitvoerbaar is [link] en mogelijk ook lastiger is om te begrijpen. Een minder vergaande versie van het verschoven eigen risico is om geen persoonlijk startpunt te kiezen maar om het eigen risico voor iedereen op 400 euro  te laten ingaan. In ons onderzoek [link] laten we zien dat die vormgeving kan leiden tot een afname van zorgkosten van 4% én een lagere eigen bijdrage voor verzekerden van 47%. 

Andere richting

Het kabinet-Rutte IV heeft echter voor een andere richting gekozen en na vijftien jaar gaat het eigen risico op de schop! [link] Het eigen risico blijft net als de afgelopen jaren 385 euro, maar er komt ook een eigen bijdrage van 150 euro per diagnose-behandelcombinatie (dbc) in de medisch specialistische zorg. Die eigen bijdrage telt mee voor het eigen risico. Stel dat je je been breekt en een röntgenfoto, gips en een controle nodig hebt in het ziekenhuis, dan zitten die allemaal samen in 1 dbc. Die dbc is waarschijnlijk een stuk duurder dan 150 euro. Voorheen was de kans dus groot dat je door je gebroken been direct je eigen risico volmaakte, maar in het nieuwe systeem gaat dit 150 euro kosten. Mocht je gedurende het jaar nog eens medisch-specialistische zorg nodig hebben (om een andere reden dan je gebroken been), dan betaal je weer 150 euro per dbc, totdat je (wellicht in combinatie met zorg die je buiten het medisch-specialistisch domein ontving) 385 euro hebt volgemaakt. Dit nieuwe systeem zorgt ervoor dat je ook gedurende het jaar meer gestimuleerd wordt na te denken of je een behandeling nodig hebt. Per keer betaal je wel minder uit eigen zak. 

Het bovenstaande gaat er trouwens van uit dat mensen kunnen inschatten of ze een behandeling nodig hebben. Dat is misschien te optimistisch. Uit recent Amerikaans onderzoek [link] naar de invoering van een eigen risico van 3000 tot 4000 dollar blijkt dat van alle behandelingen waar mensen van afzagen de helft inderdaad minder nuttige zorg was, maar de andere helft wel waardevolle zorg. Uit een ander Amerikaans onderzoek [link] blijkt dat zelfs patiënten die erg ziek zijn en van wie het duidelijk is dat ze hun medicatie nodig hebben, die medicijnen niet ophalen als de eigen bijdrage toeneemt. 

Of dergelijke effecten ook in Nederland optreden, weten we niet. Het Amerikaanse zorgstelsel verschilt van het Nederlandse stelsel en in de genoemde voorbeelden was het eigen risico veel hoger dan in Nederland, zelfs nog hoger dan het eigen risico van het huurbusje. In de tussentijd ga ik in elk geval mijn best doen om heel voorzichtig te rijden met het huurbusje, want ik kan die 1500 euro goed gebruiken voor het huis. 

Minke Remmerswaal