Waar vuur is, is rook

Lees ook: Gezondheidseffecten van luchtverontreiniging in context (RIVM).

Van zware industrie naar spiesjes en witte koksmuts is natuurlijk een hele sprong, maar beide soorten vervuiling delen een aantal ingrediënten. Er is een producent (buurman), er zijn afnemers (het gezin) en ten slotte de omgeving (ik en de andere bovenburen). De eerste twee gaan er allebei op vooruit: het gezin door de smakelijke spiesen, de buurman door het neerzetten van een fijne barbecuesfeer. Wij bovenburen zijn minder blij: waar vuur is, is rook en rook stijgt op. 

Bijgevolgen

De nare gevolgen van barbecuerook noemen we in economisch jargon een ‘negatief extern effect’. Negatief, want de omgeving heeft ergens last van. Extern, want wij bovenburen krijgen geen spiesjes, maar hebben ook niet om die rook gevraagd. De buurman koopt in de supermarkt kooltjes, ingrediënten en een witte koksmuts, maar hij houdt te weinig rekening met de schadelijke gevolgen van zijn gegrill. 

Wat nu? De buurt kan de buurman vragen helemaal te stoppen met barbecueën. De buurman kan het geklaag gewoon verdragen en stoïcijns verdergaan op de vrije zaterdag. Nadeel: de jaarlijkse buurtborrel wordt er niet gezelliger op. Investeren in een elektrische barbecue kan zeker helpen, maar gaat ten koste van de charme van gloeiende briketten en het kost de buurman geld. Hoe kunnen we kosten en baten nu op de juiste manier op waarde schatten? Enter Arthur Pigou. Deze econoom opperde al in 1920 dat een gerichte belasting hier kan helpen.

Belasting

Als je namelijk de schade van uitstoot in geld kunt uitdrukken, kun je als overheid een belasting heffen die precies even hoog is bij degenen die de schade veroorzaken. In de volksmond: “de vervuiler betaalt”. Veroorzakers van vervuiling gaan door dit prijskaartje met de schade rekening houden. Is die schade heel groot, dan zullen ze die uit de weg willen gaan. Is de schade beperkt, dan hoeft niet gelijk de wereld te veranderen. De buurman kan bijvoorbeeld een briefje door de bus doen als hij aan de slag gaat. Als ik achter de ramen dichtdoe, heb ik weinig last meer van rook en geur. Bij luchtvervuiling is dat minder eenvoudig, die is er de hele dag om ons heen en heeft ook gezondheidseffecten op de langere termijn.

Wat kost luchtvervuiling de samenleving dan? Schone lucht is niet in een winkel te koop, maar er is wel bekend wat mensen over hebben voor een gezonder en langer leven. Gezondheidsschade door vuile lucht is daarin een kostenpost geworden – je kunt er ziek van worden en korter door leven. Onderzoeksbureau CE Delft heeft zo voor veel stoffen een prijs per kilo uitstoot berekend in hun Handboek Milieuprijzen.

Zo’n belasting op luchtvervuiling is een aansprekend idee, maar hoe kan deze uitpakken in de praktijk? Met die vraag in ons achterhoofd onderzochten we in 2019 drie industriële sectoren: staal, kunstmest en kunststoffen. De schade doet ertoe: de huidige uitstoot van de hele Nederlandse industrie geeft met de milieuprijzen een maatschappelijke kostenpost van anderhalf miljard euro per jaar – binnen de huidige regelgeving. Om ons te oriënteren, spraken we met experts en bedrijven. Welke stoffen stoten ze uit? Welke technieken en filters bestaan er al om uitstoot terug te dringen, en welke komen daar in de toekomst nog bij? 

Schone filters

Wat bleek? Voor bedrijven lijkt het in veel gevallen voordeliger om schone filters in te zetten dan om de belasting te betalen. Een aantal van die technieken bestaat al, sommige zijn nog in ontwikkeling. Het instellen van een luchttaks kan zo al op korte termijn zorgen voor een flinke afname van de luchtvervuiling. Het is dus de moeite waard om een luchttaks ook voor andere activiteiten te verkennen. De belasting werkt namelijk het beste als zij geldt voor alle uitstoot, ook die van bijvoorbeeld landbouw en verkeer.

Mijn pleidooi is dus: belast vervuiling. Dat hoeft geen melkkoe te zijn, de overheid kan de belastingopbrengst teruggeven aan de samenleving. Het gaat om de prikkel voor vervuilers. Het barbecueseizoen is gelukkig bijna ten einde. Het is herfst, de bladeren vallen, de bladblazer staat klaar.

Tijl Hendrich