Uitdagingen voor de groei van de Nederlandse zakelijke dienstverlening; internationale vergelijking en beleidsissues.

Qua werkgelegenheid is de sector even groot als de Nederlandse industrie. Zorgelijk in de ontwikkeling van de zakelijke dienstverlening is dat de arbeidsproductiviteit nauwelijks verbetert, en dat de sector relatief weinig innovatie-inspanningen doet. Beleidsopties om beide problemen aan te pakken zijn onder meer het 'uitlokken' van buitenlandse concurrentie en het transparanter maken van de markt voor zakelijke diensten door kwaliteitscertificatie.

Dit blijkt uit de vandaag verschenen Bijzondere CPB-Publicatie 'Growth challenges for the Dutch business services industry: international comparison and policy issues', geschreven door Henk Kox. Het rapport analyseert de groeifactoren en -vooruitzichten van de sector zakelijke dienstverlening. Tevens onderzoekt de studie de sterktes en zwakten van de sector in Nederland, en de mogelijkheden om via beleid de zakelijke dienstverlening meer te laten bijdragen aan de groei van de Nederlandse economie.

Een heterogene en dynamische sector .....
De zakelijke dienstverlening bestaat uit verschillende branches, uiteenlopend van softwarehuizen en belastingadviseurs tot schoonmaakbedrijven. De branches hebben gemeen dat ze hun diensten hoofdzakelijk aan bedrijven leveren. Sommige branches leveren min of meer standaarddiensten, terwijl andere vooral op specifieke klanten toegesneden diensten leveren. Tussen 1990 en 2000 was de zakelijke dienstverlening sector goed voor een kwart van de groei van de toegevoegde waarde in de hele Nederlandse marktsector, en één derde van de werkgelegenheidsgroei. Kan deze groei worden volgehouden? Voor de periode 20012010 zijn twee groeiscenarios onderzocht. In het optimistische 'Powerhouse'-scenario komt de jaarlijkse productiegroei in de zakelijke dienstverlening op 5,75% tegen 6,5% in de periode 1996-2000. In het pessimistische 'Mediocrity'-scenario halveert de groei zelfs ten opzichte van de periode 1996-2000. Lagere groei van het arbeidsaanbod en van het BBP verklaren een groot deel van de groeivertraging.

....met sterke punten
De zakelijke dienstverlening heeft een spilfunctie in de Nederlandse kennisinfrastructuur voor bedrijven. Door kennisdiffusie en eigen innovaties draagt de zakelijke dienstverlening bij aan grotere efficiëntie in de klantbedrijven, op competentieterreinen die uiteenlopen van automatisering en productontwerp tot en met organisatiestructuur en personeelsmanagement.
In vergelijking met andere landen liggen de sterktes van de sector in Nederland vooral op het terrein van groeidynamiek en openheid voor buitenlandse concurrentie. De productie en de werkgelegenheid van de zakelijke dienstverlening groeiden het afgelopen decennium harder dan in alle landen waarmee een vergelijking is gemaakt (benchmark-landen). Wat het gebruik van zakelijke diensten door andere bedrijfstakken betreft, heeft de Nederlandse economie in de jaren negentig een enorme inhaalslag gemaakt ten opzichte van vergelijkbare landen.
Buitenlandse leveranciers vinden Nederland (samen met Ierland) de meest open markt voor zakelijke diensten. De rol van buitenlandse handel in de Nederlandse zakelijke dienstverlening is relatief groot. Datzelfde geldt voor de instroom van buitenlandse investeringen.

... en zwakke punten
Zowel qua productiviteitsgroei als qua innovatie-uitgaven in de sector zelf zit de Nederlandse zakelijke dienstverlening achterin het internationale peloton. Het tekort aan hoog opgeleid personeel was hier meer een groeibottleneck dan in andere landen.

Kleinschaligheid troef
Veruit de meeste bedrijven in de zakelijke dienstverlening zijn erg klein. Zo'n negentig procent van hen heeft minder dan tien mensen in dienst. De sector kent ook relatief veel zelfstandigen zonder personeel. Het opstarten van een nieuw bedrijf in de zakelijke diensten-sector is gemakkelijk, maar met een nieuw bedrijf doorgroeien lijkt een probleem.
Veel kennisintensieve zakelijke diensten zijn vertrouwensgoederen, waarbij de klant vooraf weinig kwaliteitsinformatie heeft over de dienst die hij koopt. Kopers lossen dit informatieprobleem op door terug te vallen op gevestigde reputaties van dienstenleveranciers. Dit leidt tot gesegmenteerde markten, waarin kleine bedrijven zonder een sterke reputatie niet gemakkelijk doorgroeien. De 'reputatieschotten' in de markt beperken bovendien de concurrentie op prijzen en kosten. Dat kan verklaren waarom de sterke instroom van kleine bedrijven in het verleden niet tot een algemene intensivering van de concurrentie en tot productiviteitsverbetering leidde.

Beleidsopties
Het rapport schetst op een viertal gebieden beleidsopties waarmee de welvaartsbijdrage van de zakelijke dienstverlening in de komende jaren kan worden vergroot. Nadere invulling van de maatregelen zal een toegespitste analyse vereisen van maatschappelijke kosten en baten. De vier beleidsopties zijn:

Meer beleidsaandacht voor doorgroeiers
Het hoogste productiviteitsniveau vindt men bij bedrijven met 20-50 werknemers. Negentig procent van de bedrijven in de sector heeft nu echter minder dan 10 werknemers. Wanneer het gemiddelde bedrijf groter wordt, lijkt ook in productiviteitsopzicht winst te kunnen worden geboekt. Toetreders in de sector blijken de productiviteitsgroei te drukken. Verlaging van administratieve lasten voor doorgroeiers zal tot meer schaalvergroting leiden. Grotere schaalvoordelen zouden ontleend kunnen worden aan verbetering van intellectuele eigendomsrechten (copyrights, merknamen, patenten) op innovatieve dienstenactiviteiten. Tevens zal dit prikkelen tot innovaties.

Verbeteren markttransparantie door kleinere rol voor marktreputaties
Het opzetten van een systeem van kwaliteitscertificatie door de branche-organisaties in samenwerking met de overheid kan reputatiebarrières slechten. Door de certificatie vrijwillig te maken hoeft het geen nieuwe toetredingsdrempel te worden. Kwaliteitscertificatie vergroot de kansen van kleine, innovatieve bedrijven om door te stoten.

Innovatiebeleid ook richten op niet-technologische vernieuwingen
Het huidige innovatiebeleid richt zich vooral op technologische innovaties, terwijl zakelijke dienstverleners juist vaak bezig zijn met innovaties op niet-technologische terreinen, zoals productontwerp, marketingonderzoek, PR, ondernemingsstrategie en personeelsbeleid. Toespitsing van de innovatiestimulerende maatregelen op juist deze niet-technologische innovaties is het overwegen waard. De vele kleine ondernemers in de sector zouden met positieve prikkels gestimuleerd kunnen worden hun kenniskapitaal regelmatig op te frissen en uit te bouwen.

Uitlokken van buitenlandse concurrentie
Grote verschillen en ondoorzichtigheid van nationale marktregels in de zakelijke dienstverlening remmen de buitenlandse concurrentie. Deze scheppen informatiekostenbarrières, die speciaal nadelig werken voor kleine en middelgrote ondernemingen. Europese harmonisering van regelgeving voor de bedrijfstak zal zeker welvaartswinsten opleveren. Verder zouden nationale regels kritisch kunnen worden doorgelicht op het onnodig en onbedoeld afremmen van buitenlandse concurrentie in de zakelijke dienstverlening.