Lacunes in vaardigheden in de EU: de rol voor onderwijs-en opleidingsbeleid

Europese burgers kunnen zelf het beste kiezen in welke richtingen zij onderwijs willen volgen. Voorlichting is het meest effectieve overheidsinstrument om die keuze te ondersteunen. Verder is van groot belang dat het onderwijssysteem flexibel kan reageren op veranderingen in opleidingseisen voor werknemers. Het stimuleren van de onderwijsdeelname gericht op door de overheid aangewezen economische sectoren, is daarentegen risicovol beleid.

Dit concludeert het CPB in het vandaag verschenen CPB Document 'Skill gaps in the EU: role for education and training policies' geschreven ten behoeve van het Competitiveness Report van de Europese Commissie. Het CPB heeft vijf oplossingsrichtingen onderzocht om met onderwijs de meest productieve economische structuur in Europa te bevorderen. Aangrijpingspunt van de analyse is de vraag of markten zelf de meeste welvaart genereren of dat daarbij een zet van overheden nodig is.

Voorlichting helpt burgers om zelf opleiding te kiezen
Goede voorlichting over de eisen die werkgevers in de toekomst aan hun personeel zullen stellen, is een effectieve oplossingsrichting, want de markt genereert die kennis niet voldoende. Met die kennis gewapend kunnen burgers dan zelf het beste kiezen welke studierichtingen ze willen volgen. Voorziene tekorten aan personeel geven geen aanleiding tot onderwijsbeleid, want de tekorten zullen leiden tot hogere lonen, en op hun beurt zullen die hogere lonen van invloed zijn op de keuze van de studierichting. Voor de belastingbetaler zijn de kosten van de oplossingsrichting 'voorlichting' laag.

Een flexibel onderwijssysteem om schokken op de arbeidsmarkt op te vangen
Een andere effectieve oplossingsrichting is het bevorderen van de flexibiliteit van het onderwijssysteem. Niemand kan voorspellen welke opleidingseisen in de toekomst gesteld zullen worden. Daarom is een onderwijssysteem dat effectief reageert op nieuwe opleidingseisen nodig. Instrumenten om dat te bereiken zijn bijvoorbeeld goede coördinatie tussen bedrijfsleven en onderwijs, en leer-werktrajecten binnen opleidingen.

Bevorderen onderwijs voor cruciale economische sectoren geeft risico's
De derde oplossingsrichting is het stimuleren van onderwijsdeelname gericht op 'cruciaal geachte' economische sectoren of beroepen. Het CPB beoordeelt deze optie als risicovol. Een reden hiervoor is dat overheden de toekomst niet beter kennen dan burgers en daarom kunnen ze, bij keuzes die achteraf fout blijken te zijn, de welvaart schaden van individuele burgers, en daarmee van Europa. Bovendien lopen overheden het risico dat ze speelbal worden van belangenbehartigers die voordeel hebben bij de gekozen speerpunten en die weinig oog hebben voor de nadelige gevolgen voor andere sectoren.

Meer algemeen onderwijs kan productiviteit schaden
De vierde oplossingsrichting is om de deelname aan algemeen onderwijs te stimuleren in plaats van de deelname aan specifiek onderwijs. Specifieke kennis is productiever in een bepaald bedrijf, maar bij ontslag duurt het langer voor je een nieuwe baan hebt dan met algemene kennis. Mensen met specifieke kennis doen vaker een beroep op werkloosheidsuitkeringen en die kosten nemen ze niet mee bij de bepaling van hun opleidingskeuze. Echter, tot ongeveer het 15e levensjaar is het onderwijs al algemeen. Meer algemeen onderwijs kan ten koste gaan van de productieve voordelen van specifieke kennis.

Weinig bewijs voor belemmering van scholingdeelname werknemers
De laatste oplossingsrichting betreft het stimuleren van scholing van werknemers. Trainingsprogramma's voor werknemers kunnen tekorten aan vaardigheden verminderen. Er bestaat echter weinig bewijs voor belemmeringen in de scholingsdeelname van werknemers. De mogelijke belemmeringen die er zijn, kunnen werknemers en werkgevers vaak zelf wegnemen. In Nederland gebeurt dit bijvoorbeeld met opleiding- en ontwikkelingsfondsen.