Eerlijk delen

Economie gaat over vraag en aanbod, over de markt waar zij elkaar ontmoeten en over de voorwaarden die een markt aan deze ontmoeting oplegt. Maar ook over de uitkomst van de ontmoeting. Door schade en schande wijs geworden kunnen wij economen steeds beter uitleggen dat er als vanzelf economische ongelijkheid ontstaat als markten ongeremd mogen ruimen. Een inconvenient truth die de economische wetenschap heeft bijgedragen aan de bibliotheek van universele kennis. De wereldwijde economische ongelijkheid is gigantisch. Nederlandse koopkrachtplaatjes met schommelingen van tienden van procentpunten steken schril af bij het verschil tussen de haves en have nots op aarde. Geholpen door de immer voortschrijdende digitalisering van de economie in een wereld van vrije marktwerking accelereert het vermogen van welgestelden met een historisch ongekende snelheid. De have nots in samenlevingen zonder fatsoenlijk opgetuigde verzorgingsstaat hebben het nakijken. 

De belangrijkste wedervraag is deze: hoe kan economische ongelijkheid bestreden worden? Het klassieke economenantwoord gaat over de herverdeling van primair inkomen via subsidies en belastingen. Maar deze second-best oplossingen pakken het kwaad niet aan bij de bron: de fundamentele krachten van de markt die ongelijkheid bevorderen.

Gelukkig biedt moderne economische wetenschap uitkomst. En misschien wel vanuit onverwachte hoek: speltheorie. Want met de speltheorie in de hand kunnen situaties van wederzijdse afhankelijk doordacht worden. En kan begrepen worden hoe het beest van de vrije marktwerking getemd kan worden door markten slim te reguleren. Regulering die handig gebruik maakt van goed begrepen, individuele en collectieve prikkels en daarbij verder gaat dan naïeve geboden en verboden. Regulering die leunt op de strategische interactie tussen overheid en markt, waarbij slimme spelregels de opbrengsten van de vrije marktwerking maximaal waarborgen terwijl ongebreidelde ongelijkheid geen ruimte krijgt.

Speltheorie bood uitkomst. Ik stelde een volgtijdelijk spel voor: ‘Eén van jullie snijdt, de ander kiest.’ Een elegant spel met duidelijke acties: kiezen en delen. En strategieën: ‘Als hij links van het midden snijdt kies ik het rechterstuk, als hij rechts van het midden snijdt kies ik het linker stuk’. En strategische interactie: ‘Als ik niet precies in het midden snijd, blijft het kleinste stuk voor mij over.’ Een volgtijdelijk spel kortom met een elegant Nash-evenwicht: een deling in precies twee gelijke delen. ‘Wie van jullie wil snijden?’ Een oorverdovende stilte. De implicaties van het spel begonnen in te dalen. Op zoek naar het grootste stuk werd het mes in handen van de ander gezwegen. Maar die zweeg ook. De door de marktautoriteit opgelegde zelfregulering voelde te beklemmend en de vrije markt werd teruggegeven: ‘Papa, wil jij snijden?’

Jeroen Hinloopen