Naar brede welvaart: risico op opspattend modder blijft

Als we het hebben over een dashboard in een auto gaat bij bijna iedereen een lampje branden – maar vrijwel niemand beseft waarschijnlijk wat een merkwaardig woord het eigenlijk is. Het woord stamt nog uit de tijd van de koets. Het dashboard was een stuk hout (een “board”) dat de koetsier beschermde tegen modder en grind opgeworpen (“dashed up”) door de hoeven van de paarden. Het hedendaagse dashboard in een auto heeft nog vaag dezelfde vorm maar een totaal andere functie. Het geeft de bestuurder beknopte informatie over haar of zijn actuele rijgedrag (snelheid, toerental) en de actuele staat van de auto (brandstof- of elektriciteitsniveau, waarschuwingslampjes voor lekke banden en oliepeil).

Stefan Thewissen

Programmaleider bij het Centraal Planbureau

Co-auteur: Marcel Timmer.

Het woord “dashboard” komt regelmatig terug in de levendige beleidsdiscussies rond “brede welvaart”. Brede welvaart is complex en breed – it’s in the name – en daarmee is een dashboard een mooi instrument voor beleidsmakers voor hun dagelijkse beleidspraktijk. Een breed perspectief op welvaart gaat expliciet verder dan de directe financieel-economische welvaart. Het omvat ook andere aspecten die mensen belangrijk vinden in het hier en nu, zoals gezondheid en persoonlijke ontwikkeling. Bovendien weegt een breed welvaartsperspectief de verdeling van welvaart, de welvaart voor toekomstige generaties (welvaart ‘later’) en de welvaart in andere landen (welvaart ‘elders’) mee.

Indicatoren

Het CBS presenteert zijn Monitor Brede Welvaart als een dashboard voor de stand van brede welvaart in Nederland. Nieuw Zeeland, een voortrekkersland wat betreft het brede welvaartsperspectief in beleid, heeft een paar weken geleden zijn Living Standards Framework Dashboard gepubliceerd. Net als een dashboard in een auto bevatten deze dashboards allerlei indicatoren die de huidige stand van zaken van de verschillende dimensies van brede welvaart monitoren. Zo beschrijft de Monitor Brede Welvaart het niveau in het afgelopen jaar en de ontwikkeling gedurende de laatste acht jaar voor een groot aantal indicatoren voor iedere dimensie van brede welvaart. De versie uit 2021 toonde bijvoorbeeld een stabiele of stijgende trend voor meer dan 80% van de indicatoren voor de brede welvaart in het hier en nu, tegenover een daling voor 45% van de indicatoren voor natuurlijk kapitaal voor welvaart later. Het Nieuw-Zeelandse dashboard heeft een soortgelijke opbouw waarbij de ontwikkeling voor een groot aantal afzonderlijke indicatoren wordt getraceerd.

Ook het CPB werkt, in samenwerking met de andere planbureaus, aan de ontwikkeling van een “dashboard met brede welvaartsindicatoren”. Het CPB onderstreept het belang van een breed perspectief op welvaart. In de vandaag verschenen notitie lanceren we het nieuwe programma Brede Welvaart waarmee brede welvaart verder wordt verankerd in het gehele werkprogramma van het CPB.

Een “dashboard” is echter geen gelukkige metafoor om de ambities van de planbureaus rondom brede welvaart goed te beschrijven. Deze ambities gaan verder. De planbureaus hebben zich voorgenomen om de gevolgen van beleidsvoorstellen voor de welvaart hier en nu, later en elders in kaart te brengen. Het doel is dus niet een monitor van actueel rijgedrag, maar een instrumentarium dat implicaties van potentiële keuzes van de bestuurder voor nu en de toekomst helpt te analyseren. Het instrumentarium wordt onderdeel van een bredere analyse die het mogelijk maakt vooruit te kijken en beleidsinzichten geeft. Zo is het CPB begonnen met het ontwikkelen van een indicator om de hoeveelheid menselijk kapitaal, de kennis en vaardigheden van de Nederlandse bevolking, te meten. Menselijk kapitaal is een belangrijke bron van welvaart voor nu en voor toekomstige generaties. Het doel is om met deze indicator gevolgen van geplande overheidsinvesteringen in onderwijs beter in kaart te brengen. Het CPB werkt tevens aan de opname van een armoede-indicator in de doorrekeningen om meer oog te hebben voor de verdeling van welvaart.

Daarbij halen de planbureaus wel enige inspiratie uit een dashboard: de planbureaus streven naar een beperkt aantal kernindicatoren (ongeveer 15) die de bestuurder ook daadwerkelijk kan beïnvloeden met haar of zijn rijgedrag. Net als bij een dashboard kan deze informatie kwantitatief of kwalitatief zijn.

Kompas

De planbureaus willen en kunnen ook met de ontwikkeling van het instrumentarium de beleidsmaker niet beschermen tegen opspattend modder. Wel hopen ze met hun analyse informatie te bieden die de politiek helpt om een koers te bepalen. Misschien is het beeld van een kompas – hoewel dat ook zijn beperkingen kent – beter. Een kompas geeft aan of je met de keuze voor een bepaalde koers je verwijdert van een bepaalde richting of deze juist nadert. De koers zelf en hoe om te gaan met opspattend water en grind gedurende de rit is en blijft de verantwoordelijkheid van de bestuurder.

Stefan Thewissen