Gebiedsontwikkeling: Schaken op vele borden tegelijk

Onlangs mocht ik tijdens het jaarcongres in Nijmegen van Platfom31, een netwerkorganisatie voor stedelijke transformatie, plaatsnemen in een panel. Onze visie om bij gebiedsontwikkeling vanaf het begin een bredewelvaartsperspectief te hanteren, werd tijdens de discussie breed gedragen. Bij gebiedsontwikkeling worden doelstellingen op meerdere domeinen tegelijk aangepakt in een afgebakende ruimte, bijvoorbeeld door nieuwe woningen te bouwen, bedrijfslocaties te realiseren en nieuwe infrastructuur en groenvoorziening aan te leggen. Een bestuurder van een woningbouwvereniging formuleerde die opgave als volgt: zorg vanaf het begin voor een goede onderbouwing van de maatschappelijke belangen en neem de maatschappelijke winst op in de doelstellingen van een gebiedsontwikkeling.

Metafoor

Makkelijker kunnen we gebiedsontwikkeling met de toepassing van brede welvaart helaas niet maken. Tijdens het jaarcongres kwam Marleen Hermans (TU Delft) met de metafoor van het schaken op vele borden tegelijk voor de vele betrokkenen. Behalve het enorme aantal doelstellingen dat tegelijk gerealiseerd moet worden, gaat het ook om een imposant lijstje van betrokkenen: gemeenten, provincies, rijk, woningbouwverenigingen, openbaar vervoerbedrijven, projectontwikkelaars en uitvoerders. Vanuit de zaal kwam de vraag hoe we bijvoorbeeld rekening houden met de drinkwatervoorziening op de lange termijn. Voor mij als tegenwoordig ruimdenkend econoom was het antwoord: dat moet meteen meegenomen worden, want ook toegang tot schoon water is brede welvaart! Maar het schetste ook hoe lastig het is. Waarmee moeten we met z’n allen nog meer rekening houden? En hoe dan?

In onze publicatie pleiten we ervoor om van het begin een benadering vanuit brede welvaart te hanteren. Dit helpt om de belangrijkste dilemma’s bij de ontwikkeling van een gebied explicieter, vroeger en bewuster in de besluitvorming mee te nemen. Vaak is vanaf het begin duidelijk dat een gemeente er een bepaald aantal woningen bij wil hebben met een aandeel sociale woningbouw en een aandeel betaalbare koopwoningen. Maar dan komen er nog veel andere aspecten bij. Uit presentaties van verschillende gemeenten blijkt dat er zeker goede voorbeelden zijn van het vroegtijdig meenemen van brede welvaart.

Lessen

Onze eerste les betreft aandacht voor leefbaarheidseffecten zoals geluid en kwaliteit van de publieke ruimte. We baseren deze les mede op eigen onderzoek naar de ondertunnelingen in Maastricht en Delft. Tijdens het congres gaf een gemeente aan rekening te hebben gehouden met een aspect dat minstens zo belangrijk is: verkeerveiligheid. De gemeente had namelijk de herontwikkeling van een gebied aangegrepen om een drukke busbaan langs een school te verleggen. Dat is overduidelijk een bijdrage aan brede welvaart. 

Onze tweede les betreft aandacht voor toekomstige generaties, bijvoorbeeld door rekening te houden met de risico’s van bodemdaling en wateroverlast. Zelf baseren we de les op inzichten van bijvoorbeeld de deltacommissaris en onze collega’s van het Planbureau voor de Leefomgeving. Een gemeente heeft de les al in praktijk gebracht door de risico’s van wateroverlast in kaart te brengen en de locaties met de grootste risico’s te reserveren voor natuur en groenvoorzieningen. Met de veranderingen in het klimaat gaan dergelijke risico’s toenemen en het is belangrijk daarmee nu al rekening te houden. Ook dat is dus een bijdrage aan brede welvaart.

Enthousiast

Hopelijk dragen we met onze lessen bij aan het plezier van iedereen die betrokken is bij gebiedsontwikkeling. Denken over en rekening houden met brede welvaart maakt mensen enthousiast. Eindelijk staat de mens en zijn omgeving centraal, voor nu en voor toekomstige generaties. Uiteraard blijft financiële haalbaarheid van gebiedsontwikkeling belangrijk. Maar uiteindelijk is financiële haalbaarheid niet meer dan een middel om maatschappelijk doelen te behalen. En ja, dat is dus lastig. Maar met de bredewelvaartsdoelen voor ogen kan veel bereikt worden. 

Rob Euwals