Nauwe band met VS maakt ons welvarend én kwetsbaar

Deze week bracht het Centraal Planbureau (CPB) een studie uit die ingaat op de onderlinge verwevenheid. Voorop gesteld: de nauwe band van de VS met Europa, in het bijzonder met Nederland, leverde veel voordelen op. Op de eerste plaats natuurlijk als het gaat om vrede: de Amerikaanse veiligheidsparaplu beschermt Europa sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog. 

De Pax Americana bracht ook economische voorspoed. Wereldhandel, investeringen en financiële stromen floreerden onder leiding van multilaterale instellingen zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Wereldbank en wereldhandelsorganisatie WTO. Vandaag profiteert Europa van nieuwe Amerikaanse technologie, als cloud computing en AI.

Our currency, your problem

Maar verwevenheid maakt ook kwetsbaar, zeker als er sprake is van asymmetrische afhankelijkheden. Het is niet verstandig om grotendeels op één aanbieder te leunen als het gaat om grondstoffen, technologie of energievoorziening. 

Het huidige streven naar meer strategische autonomie richt zich in eerste instantie op de handels- en investeringsrelatie met landen als Rusland en China. Maar hoe zit het eigenlijk met de VS?

Het is opvallend dat de prognoses van de economische gevolgen van de Amerikaanse verkiezingsuitslag zich vooral richten op de directe handelsrelatie, zoals de negatieve effecten van hogere tarieven en andere handelsbarrières. Die zijn er ook. De VS zijn een belangrijke handelspartner voor Nederland, in grootte de vierde als het gaat om importen, en de vijfde als het gaat om export.

Tegelijkertijd valt het uiteindelijke economisch gewicht van die handel mee: Nederland exporteert 8,5 keer meer binnen de Europese Unie dan naar de VS. Voor zowel Nederland als de EU bedraagt de totale export naar de VS ongeveer 2% van de totale economische productie. Dit suggereert dat de effecten van handelsbelemmeringen beperkt zullen zijn.

Maar er is meer dan handel. Dat merkten we al eerder: de financiële crisis van 2008 begon in de VS en sloeg over naar Europa, waar de gevolgen nog groter waren. De wereldwijde financiële stabiliteit is in hoge mate afhankelijk van de VS en van de dollar. ‘Our currency, but your problem’ in de woorden van de Amerikaanse oud-minister van financiën John Connally.

In 2008 kon een ineenstorting van het Europese monetaire systeem alleen worden voorkomen doordat de Amerikaanse Federal Reserve bereid was om onbeperkt dollars beschikbaar te stellen aan de Europese Centrale Bank (ECB) en een aantal andere centrale banken. Zal die bereidheid er weer zijn onder een toekomstige Amerikaanse regering? En behoudt de dollar zijn waarde, en zijn rol als reservevaluta, als de staatsschuld in de VS ongeremd blijft stijgen?

Als Amerika het wil

Ook op het gebied van technologische verwevenheid zijn er zorgen. De afgelopen tijd is er, mede door het rapport-Draghi, veel aandacht voor de afgenomen Europese concurrentiepositie. De EU is blijven hangen in mid tech-activiteiten, zoals in de auto-industrie. De VS en in mindere mate China domineren de high tech, met name op het terrein van informatie- en communicatietechnologie. Dat is extra relevant in een tijdperk waarin de afhankelijkheid van die technologie, door de bijbehorende netwerkeffecten, groter is dan ooit. Europese bedrijven én overheden zijn bijvoorbeeld bijna volledig afhankelijk van cloud services uit de Verenigde Staten. Parafraserend: als Amerika het wil, staat alles hier stil.

Nederland en Europa zijn dus zeer afhankelijk van de VS, en dan hebben we het nog niet gehad over militaire veiligheid. Vaak wordt gedacht dat de VS de kip met gouden eieren niet willen slachten. De VS profiteren immers van open handelsrelaties, van de positie van de dollar als reservemunt, van technologische en militaire dominantie? Maar dan vergeten we dat de VS, als relatief gesloten economie, veel minder afhankelijk zijn van de rest van de wereld dan andersom.

Vooral die scheefheid draagt risico’s in zich. Echte strategische autonomie is een dure grap: Nederland profiteert bij uitstek van open economische relaties met de hele wereld. Maar het is van belang om, in nauwe Europese samenwerking, te streven naar het beter spreiden en balanceren van risico’s – ook in de relatie met de VS. Onafhankelijk van de verkiezingsuitslag.

Dit essay van Pieter Hasekamp is op vrijdag 1 november 2024 ook gepubliceerd op de opiniepagina van Het Financieele Dagblad.