Heb elk handelsvoordeel zijn nadeel?

“Ik kom oet Losser en wet van niks”. Die gevleugelde uitspraak vonden wij als schoolkinderen op de basisschool in Losser erg leuk. Ja, wij wisten ook wel dat het niets te maken had met onze gebrekkige kennis en dat het uit de tijd stamde dat Losser fungeerde als smokkelroute, maar toch. Wij gebruikten het te pas en te onpas. Losser is een dorp dat aan de Duitse grens ligt. Tot 1993 was smokkelen streng verboden en overal schuilden er politiebeambten. Als een smokkelaar dan toch werd gepakt was de standaard-verdediging ”Ik kom oet Losser en ‘k wet van niks”.

Gerdien Meijerink

Programmaleider bij het Centraal Planbureau

Dat het verbod op smokkelen in 1993 is opgeheven, is niet toevallig: op 1 januari 1993 trad de interne markt in werking waarin het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal in de Europese Unie werd gewaarborgd. Tarieven werden afgeschaft waardoor de winst van smokkelen verdween. In november 1993 trad het Verdrag van Maastricht in werking, wat de Europese Gemeenschap tot de Europese Unie (EU) omvormde. Het verdrag legde de basis voor de Economische en Monetaire Unie, invoering van de euro en voor gezamenlijk niet-economisch beleid zoals een gemeenschappelijk buitenland- en veiligheidsbeleid. De EU is dus meer dan een Interne Markt.

Jubileum

Dit jaar zal de EU haar 25e verjaardag vieren, maar wat heeft ze ons opgeleverd? Daar is geen makkelijk antwoord op te geven, omdat de EU zo veelomvattend is geworden. Mijn collega’s Daan Freeman en Rutger Teulings hebben de baten van het vrij verkeer van goederen en diensten berekend in de Europese Unie (link). Nederlandse uitvoer van goederen ligt door de EU bijna 25% hoger, uitvoer van diensten bijna 20%. Dit heeft ook een positief effect gehad op onze economie: hierdoor ligt het Nederlandse bbp structureel 3,1% hoger. Bijna alle EU-landen hebben baat gehad van de EU, met name de voormalige Oostbloklanden hebben flink geprofiteerd door de EU, en dit heeft weer een positief effect gehad op de Nederlandse export.

Maar de EU is meer dan alleen een interne markt en handel. Het staat ook voor een gemeenschappelijk beleid. De productie-eisen, zoals milieu- of veiligheidseisen, van de EU zijn streng. Dat blijkt een positief effect te hebben: het Brussel-effect. Landen die met de EU handelen moeten voldoen aan diezelfde strenge eisen, waardoor er meer productieprocessen bijvoorbeeld milieuvriendelijker worden.

In een wereld waarin grote economische machtsblokken steeds meer geopolitieke en geo-economische wapens in de strijd gooien, is een verenigd Europa van groot belang. In een beroemde speech die Churchill vlak na de oorlog in 1946 gaf waarin hij opriep tot een “United States of Europe” gaf hij als reden niet alleen dat dit een oorlog tussen Europese landen zou voorkomen, maar ook dat het een tegenwicht zou bieden aan andere machtige landen.

Soevereiniteit

Zijn er dan geen kosten van de EU? Zeker wel. Kritiek op de EU gaat vaak niet over de handelsbaten die we hebben berekend, maar veel meer over al die EU-regelgeving, die als te ver doorgeschoten bureaucratie wordt gezien en als verlies van soevereiniteit. Ook de netto EU-afdracht die Nederland jaarlijks betaalt, zorgt voor meer dan opgetrokken wenkbrauwen. De bekende econoom Dani Rodrik heeft in 2001 al aangetoond dat je niet tegelijkertijd (1) nationale soevereiniteit, (2) democratie en (3) economische integratie (of globalisering) kunt nastreven (voetnoot 1). Twee van de drie zijn te combineren, maar niet alle drie. Zo zal de praktijk van democratische besluitvorming wat los moeten worden gelaten als we 1 en 3 willen combineren, want een vergaande globalisering zal ten koste gaan van sommige binnenlandse doelen die een democratische meerderheid nastreeft. De EU kiest dus voor de combinatie van 2 en 3. En zo zullen de criticasters van de EU ook moeten kiezen: meer soevereiniteit kent een (hoge) prijs.

Voor de Britten was het terugwinnen van eigen soevereiniteit (“take back control”) reden genoeg om uit de EU te stappen. De regering-Johnson bagatelliseerde overigens de kosten die Groot-Brittannië ervoor zou moeten betalen volgens alle gangbare berekeningen (link). De retoriek had daarmee een hoog ’have your cake and eat it’-gehalte; je kunt niet van twee walletjes eten, zoals Rodrik voor waarschuwt. Dat er daadwerkelijk kosten aan vastzaten, bleek afgelopen jaar: de Britse handel daalde, bbp-groei bleef achter en Britse invloed op het wereldtoneel is afgenomen (link, link).

En hoe vaart Losser intussen in de EU? Best goed. Lossenaren winkelen ongehinderd over de grens, werken in Duitsland en kopen er huizen. Er is tegenwoordig een smokkelmuseum en de plaatselijke VVV biedt ’smokkelroute’-wandelingen aan die je over kleine bospaadjes ongemerkt naar Duitsland brengen. Misschien niet helemaal stiekem meer, je krijgt nog net een bericht van je provider met “welkom in Duitsland”.

Gerdien Meijerink

Voetnoot 1: Zie de WRR-lecture van Rodrik waarin hij dit toepast op de EU (link) of de ESB-infographic van Robert Went (link).