Eigen bijdragen in de langdurige thuiszorg – beïnvloeden ze het gebruik van zorg?

Het onderzoek van het CPB betreft een analyse van de effecten na de verhoging van de vermogensinkomensbijtelling (VIB) in januari 2013. Deze wijziging leidde ertoe dat zorggebruikers met belastbaar vermogen een hogere eigen bijdrage moesten betalen. Dat maakte het mogelijk om de effecten in kaart te brengen voor vergelijkbare groepen zorggebruikers, met en zonder belastbaar vermogen. 
 
Na de verhoging van de VIB daalde de zorgvraag onder vermogende zorggebruikers – ten opzichte van een vergelijkbare groep zonder eigen vermogen – met 5,7%. Dit is een gemiddeld effect over heel 2013. Het effect neemt toe over tijd; de eerste maanden na de wijziging is het nihil, maar het stijgt tot circa 11% in de laatste maanden van 2013. De gemiddelde toename van de eigen bijdrage voor deze groep was 42%. Daaruit volgt een elasticiteit van -0,26 (wanneer de eigen bijdrage met 1% stijgt, daalt de zorgvraag met 0,26%). 
 
Sinds de decentralisatie van delen van de AWBZ in 2015, is er regelmatig discussie over de effecten van de eigen bijdrage op het gebruik van langdurige (thuis-)zorg, zoals persoonlijke verzorging, verpleging en begeleiding. De vereniging Ieder(in) en Binnenlands Bestuur waren tot nu toe de enigen die hier systematisch onderzoek naar hebben gedaan. Uit hun enquêtes kwam naar voren dat een kwart van de ouderen en langdurig zieken zorg zou gaan mijden als gevolg van verhoging van de eigen bijdrage. Uit de analyse naar aanleiding van de invoering van de VIB volgt echter een gematigder beeld: er is wel een effect, maar er is geen bewijs gevonden voor het op grote schaal mijden van zorg.  

Het nieuwe kabinet heeft het voornemen de eigen bijdrage in de Wmo te verlagen tot een vast tarief van maximaal 17,50 euro per vier weken. Dit beperkt gemeenten in hun inzet van de eigen bijdrage als sturingsinstrument. Voorheen konden gemeenten, binnen bepaalde plafonds en voor verschillende inkomenscategorieën, zelf de eigen bijdrage vaststellen. Enerzijds kan dit leiden tot minder kostenbewustzijn bij gebruikers en een toename van onnodige zorg, anderzijds verkleint dit het risico op ongewenst zorgmijden. De resultaten van het CPB-onderzoek wijzen erop dat beide aspecten een kleinere rol spelen dan gedacht.