Discussienota Europese Commissie over EMU

De crisis heeft de kwetsbaarheden in het originele ontwerp van de Economische en Monetaire Unie (EMU) blootgelegd. In de kern was de oorzaak van die kwetsbaarheden het onvoldoende toezicht op banken en op het begrotingsbeleid van de lidstaten. Hierdoor kon de overheidsschuld van sommige landen te veel oplopen. Ook ontstond in enkele landen een vastgoedbubbel, die uiteindelijk de banken in de problemen bracht. De banken en overheden van enkele landen bleken vervolgens gevangen in een vicieuze cirkel, mede door het ontbreken van een lender of last resort (kredietverlener in laatste instantie) voor overheden.

Onder druk van de crisis is de vormgeving van de EMU in de afgelopen jaren aangepast. Het toezicht op het begrotingsbeleid en de macro-economische onbalansen is verscherpt (six-pack) en er is meer begrotingscoördinatie (two-pack). Er is een begin gemaakt met de vorming van een bankenunie; het toezicht op de Europese systeembanken is naar de ECB gegaan, er is een Europese richtlijn voor herstel en afwikkeling van banken en beleggingsondernemingen en er is een voorstel voor een Europees depositogarantiestelsel. Er is een European Stability Mechanism (ESM) geïntroduceerd voor overheden die in problemen zijn gekomen met hun financiën. Voor landen die in een programma van het ESM zitten is er Outright Monetary Transactions (OMT); de facto een kredietverlener in laatste instantie voor overheden.

Het is de vraag of de huidige vormgeving van de EMU voldoende is om een nieuwe crisis aan te kunnen. Is de institutionele vormgeving voldoende verbeterd, zeker gezien de verslechterde uitgangssituatie met hogere schulden van overheden en meer slechte leningen op de bankbalansen? De Europese Commissie doet in haar reflection paper voorstellen en suggesties voor wijzigingen in de EMU (Europese Commissie, 2017). Het is immers niet duidelijk of de EMU een nieuwe crisis kan overleven zonder nieuwe maatregelen. Deze notitie zet relevante passages uit eerdere CPB-studies op een rij die ingaan op enkele van de suggesties uit het reflection paper van de Europese Commissie.