Verkleint een hogere opleiding de kans op overgewicht?

Dit concludeert het CPB in het vandaag verschenen CPB Discussion Paper 'Does education reduce the probability of being overweight?'.

Overgewicht steeds groter probleem voor gezondheid en daarmee ook voor de economie
Steeds meer mensen hebben last van overgewicht of zwaarlijvigheid. In Nederland zijn de cijfers nog niet zo alarmerend als in de Angelsaksische landen, maar ook bij ons is sprake van een duidelijke stijging, zowel bij kinderen als bij volwassenen. Deze trend vormt in de eerste plaats een bedreiging voor de volksgezondheid, en is daarmee ook slecht voor de Nederlandse economie.

Veel studies laten zien dat hoger opgeleide mensen een betere gezondheid hebben, minder vaak last hebben van overgewicht en zwaarlijvigheid, en langer leven. Een belangrijke vraag is echter of de betere gezondheid veroorzaakt wordt door de hogere opleiding, dan wel het gevolg is van andere verschillen tussen hoger en lager opgeleiden.

Relatie onderwijs-overgewicht binnen tweelingparen onderzocht
De vandaag gepubliceerde CPB-studie poogt het oorzakelijk effect van onderwijs op overgewicht te bepalen door gebruik te maken van gegevens van eeneiige tweelingen uit Australië. Eerder al heeft economisch onderzoek gegevens van tweelingen gebruikt om het effect van onderwijs op het loon te bepalen. Het bijzondere van eeneiige tweelingen is dat zij exact dezelfde genen hebben en meestal opgroeien in dezelfde sociaal-economische omgeving. Door de analyse te richten op verschillen binnen tweelingparen, kunnen tal van verstorende factoren worden uitgesloten.

Bij eenderde (vrouwen) tot de helft (mannen) van de tweelingparen heeft de ene helft van het tweelingpaar meer onderwijs gevolgd dan de andere helft. Door deze verschillen in opleidingsniveau te relateren aan verschillen in overgewicht binnen tweelingparen kan de invloed van onderwijs op overgewicht worden bepaald en kan tegelijkertijd rekening worden gehouden met genetische en sociaal-economische factoren.

Bij vrouwen geen relatie onderwijsniveau - overgewicht
Als eerste stap in het onderzoek is, net als in veel andere studies, gevonden dat mensen met meer opleiding minder kans hebben op overgewicht. In deze stap is echter nog geen gebruik gemaakt van het feit dat de gegevens betrekking hebben op tweelingen. Vervolgens is gekeken of deze relatie ook bestaat binnen tweelingparen. Opvallend genoeg bleek dat wél het geval te zijn bij mannen maar niet bij vrouwen. Voor mannen leidt een jaar meer onderwijs tot 2 à 4 procentpunten minder kans op overgewicht. Het effect van onderwijs neemt toe met de leeftijd. Hoger opgeleide vrouwen hebben daarentegen net zoveel (of net zo weinig) kans op overgewicht als lager opgeleide vrouwen.

Dat maakt nieuwsgierig: waarom is het effect van onderwijs op overgewicht anders voor mannen dan voor vrouwen? Op zoek naar een antwoord hebben de onderzoekers onder meer gekeken of dit te maken heeft met de grotere arbeidsparticipatie van hoger opgeleide vrouwen. Recent Amerikaans onderzoek laat namelijk zien dat kinderen van werkende vrouwen vaker overgewicht hebben dan kinderen van niet-werkende vrouwen, waarschijnlijk omdat werkende vrouwen minder tijd besteden aan het bereiden van maaltijden. Mogelijk is dit ook van invloed op het lichaamsgewicht van de werkende vrouwen zelf. Echter, ook rekening houdend met verschillen in arbeidsparticipatie vind je voor vrouwen geen effect van onderwijs op overgewicht.

Een andere mogelijke verklaring is het verschil in houding ten opzichte van fysiek uiterlijk en gewichtsbeheersing. Enkele recente studies laten zien dat vrouwen meer hiermee bezig zijn dan mannen. In het onderzoek zijn echter geen gegevens beschikbaar om deze verklaring te toetsen. Empirisch onderzoek kan het verschil tussen mannen en vrouwen dan ook vooralsnog niet verklaren.

Overgewicht bestrijden door meer onderwijs
Hoe dan ook lijkt een verhoging van het onderwijsniveau voor mannen te kunnen bijdragen aan een vermindering van overgewicht. Het onderzoek geeft nog geen antwoord op de vraag of onderwijs dat specifiek is gericht op gezonde voeding en lichaamsbeweging kan bijdragen aan het verminderen van overgewicht of zwaarlijvigheid bij mannen én vrouwen.