Dringende belastinghervormingen zijn als een Spaanse snelweg

Ik moest daaraan denken bij de adviezen over belastingbeleid voor een nieuw kabinet die onlangs uitkwamen. Vanuit het CPB nam ik deel aan de werkgroep die de adviezen samenstelde. Bij de meeste onderwerpen, van bestaanszekerheid tot klimaat, is de boodschap ongeveer als volgt: als u iets aan deze maatschappelijke opgave wilt doen, kunnen de volgende belastingmaatregelen daaraan een bijdrage leveren. Bij twee onderwerpen is de boodschap totaal anders. Daar is het: we zitten op een Spaanse afslag en u moet nu kiezen. Rechtdoor betekent een botsing, op de rem trappen is gevaarlijk. Geef vooral op tijd een draai aan het stuur.

Slecht nieuws

Het eerste onderwerp waarbij dit speelt, zijn de belastingregelingen voor de eigen woning. Op het eerste gezicht lijkt hier niets nieuws onder de zon. Economen die om het hardst roepen dat de hypotheekrenteaftrek vooral de huizenprijzen opdrijft en een eigen woning dus nauwelijks betaalbaarder maakt, terwijl daardoor wel zo’n 9 miljard euro minder beschikbaar is voor andere doelen. Gratis hypotheekrenteaftrek bestaat immers niet. Daar staat tegenover dat je er niet zomaar vanaf kunt, want dan komen mensen die net een huis hebben gekocht in de problemen. Als tegelijk de belastingtarieven worden verlaagd, verzacht dat de pijn wel wat, maar het neemt hem niet voor iedereen weg. Tot zover het bekende liedje.

En toch doemt er opeens een betonnen muur op. Het was al bekend dat er een probleem is met de 30-jaarstermijn. Die werd in 2001 ingevoerd zodat mensen met een aflossingsvrije hypotheek niet tot in lengte van dagen rente kunnen blijven aftrekken van de belastingen. Voor een flinke groep eindigt de aftrek daarom in 2031, maar de Belastingdienst kan dat niet goed controleren. Is het dan niet logisch om die limiet te schrappen? Geen man overboord, zou je denken, tegenwoordig is de norm toch al dat banken geen volledig aflossingsvrije hypotheken meer verstrekken. Helaas is er slecht nieuws. Voor het eerst is nu berekend wat dit de schatkist gaat kosten: bijna een miljard euro per jaar. Zo groot wordt het extra belastingvoordeel voor huishoudens die al maximaal hebben geprofiteerd van de hypotheekrenteaftrek en de gestegen huizenprijzen. Op te brengen door alle Nederlanders.

Die onaantrekkelijke uitkomst is nog voor een deel te vermijden door het algemene belastingvoordeel voor de eigen woning geleidelijk verder af te bouwen. Het rapport beschrijft drie manieren om dat te doen. Zo’n grote verandering moet geleidelijk, bijvoorbeeld in twintig jaar, om een harde landing te voorkomen. En dan is 2031 opeens heel dichtbij. Kortom, wie grote schade in 2031 wil voorkomen, moet nu aan het stuur draaien. 

Werkelijk rendement

Het tweede onderwerp waarbij dit speelt, is box 3. U weet wel, de heffing op spaargeld en beleggingen die al jaren onder vuur ligt. Dat er iets moest veranderen was al lang duidelijk en in 2025 zou er een nieuwe heffing voor in de plaats komen, die het werkelijk rendement op vermogen belast. De invoering werd echter meerdere malen uitgesteld en het begint zelfs spannend te worden of 2027 nog haalbaar is. De meningen over hoe de nieuwe heffing moet worden vormgegeven, lopen uiteen en dat leidt tot vertraging. Maar hoe langer het uitstel, hoe groter de risico’s vanwege lopende rechtszaken tegen de bestaande heffing. Nog verder op de rem trappen, is dus erg gevaarlijk.

Waarover liepen de meningen dan zo uiteen? In de kern gaat het om de keuze tussen een heffing op vermogensaanwas of op vermogenswinst. Bij vermogensaanwas wordt gekeken naar het jaarlijkse rendement op beleggingen. Een nadeel daarvan is dat in sommige gevallen het rendement niet beschikbaar is om belasting mee te betalen, denk bijvoorbeeld aan vastgoed dat in waarde stijgt. Bij vermogenswinst wordt een waardestijging pas belast wanneer de belegging wordt verkocht. Een nadeel daarvan is dat de heffing soms pas jaren later plaatsvindt, of bewust kan worden uitgesteld, wat een langdurig gat slaat in de box 3-opbrengst.

Sinds vorige maand ligt er een uitgewerkt compromisvoorstel. Niet iedereen zal tevreden zijn met die route. Sommigen zullen toch meer richting vermogensaanwas willen, of juist meer richting vermogenswinst. Maar nog meer tijd gaat niet helpen om het ideale box 3-stelsel te vinden, want dat bestaat niet. Hoogste tijd dus om het rempedaal weer los te laten.

Zonder schade

Zelf hoefde ik niet lang te twijfelen, daar op die Spaanse snelweg. Ik ging naar rechts en kwam op de ring, volgens plan. Weliswaar de verkeerde kant op, dus heb ik wat langer over die ringweg gereden dan de bedoeling was, maar dat was te overzien. Het voornaamste is dat ik veilig aankwam, zonder schade of gevaarlijke situaties te veroorzaken. Ik had er geen spijt van.