Beste uit de test

Het Centraal Planbureau doet eigenlijk ook zoiets. Voor de partijen uit de Tweede Kamer die dat willen rekent het CPB in Keuzes in Kaart (‘KiK’ ) hun plannen door. Op basis van onze inschatting en modellen laten we zien welke economische keuzes partijen maken en, onder de gelukkig niet heel realistische aanname dat iedere partij een absolute meerderheid zal krijgen, wat onder meer de gevolgen zijn van de partijmaatregelen op overheidsfinanciën, koopkracht en de arbeidsmarkt. Zodat kiezers een beter geïnformeerde keuze kunnen maken. En het oordeel over de beste koop is natuurlijk aan de kiezer.
 

Traditie

Inmiddels doet we dit al sinds 1986 en is de verkiezingsdoorrekening een mooie en één van de weinige onomstreden Nederlandse tradities geworden. Vorig jaar verscheen de meest recente KiK, voor de Tweede Kamerverkiezing van 17 maart 2021. Samen met collega’s Gerdien Meijerink en Petra Messelink mocht ik deze editie van KiK evalueren. Deze evaluatie is niet zozeer onze recensie van het werk van onze collega’s, maar vooral een weergave van wat de buitenwacht – politieke partijen voorop maar ook departementen, journalisten en andere deskundigen – ervan vindt.

Wat mij opviel in de digitale Webexgesprekken die we hadden met deze mensen, naast het wasrek dat bij een enkel Kamerlid in beeld kwam, was het enthousiasme dat soms haast van het scherm afspatte over de doorrekeningen als zodanig. Bijna iedereen vindt de doorrekeningen waardevol omdat die partijen dwingt (eigenlijk dwingen ze zichzelf) concreet te worden over maatregelen. De analyse van het CPB zorgt er vervolgens voor dat die maatregelen goed vergelijkbaar worden. Een partij kan dus niet uitgaan van een hogere economische groei of een optimistischer inschatting over de effecten van het beleid, en zichzelf zo rijk rekenen. Ook was de meerderheid te spreken over de professionaliteit en expertise van de CPB’ers, en vond men dit overall een goede editie met duidelijke verbeteringen ten opzichte van de vorige doorrekening.

Toch is onze evaluatie niet alleen maar een hosannaverhaal. Verschillende partijen en andere gesprekspartners noemden nog genoeg verbeterpunten voor de volgende verkiezingsdoorrekening.
 

Tijdsintensief

Zo vindt men het hele proces van de doorrekening een complex en tijdsintensief traject – niet alleen voor partijen maar ook voor de CPB-medewerkers. Daar zijn verschillende redenen voor. Deels ís het ook gewoon complex en omvangrijk omdat veel verschillende maatregelen beoordeeld moeten worden. En de tijdsdruk is ook niet eenvoudig te verlichten, omdat de doorrekening nu eenmaal ná de partijcongressen en ruim vóór de verkiezingen uitgevoerd en gepubliceerd moet worden. Tegelijkertijd is er nog wel wat te winnen door nog duidelijker te zijn in de communicatie vóór en tijdens de doorrekening. Ook bleek voor partijen die gelijktijdig de klimaat- en milieumaatregelen lieten doorrekenen door het PBL dat deze samenloop tot allerlei afstemmingsproblemen en onduidelijkheden leidde.
 

Brede welvaart

Inhoudelijk lijkt de grootste wens te zijn dat de doorrekening een breder inzicht geeft in de gevolgen van politieke keuzes op langere termijn. Keuzes in Kaart laat bijvoorbeeld niet zien wat de (mogelijke) gevolgen zijn van partijmaatregelen op vermogen en vermogensongelijkheid of hoe uitgaven aan onderwijs doorwerken op productiviteit. Deze wens om breder dan nu inzicht te geven, zou je kunnen zien als een oproep voor een ‘brede welvaart’-perspectief. Voor een deel bestaat dat perspectief al: het CPB kijkt bijvoorbeeld naar inkomensongelijkheid, werkgelegenheid en financiële lasten voor toekomstige generaties, het PBL naar de baten van klimaatbeleid. Maar de optelsom ontbreekt. Moeten we naar een samengestelde indicator voor brede welvaart? Ik ben daar zelf terughoudend in, want wat brede welvaart is, is subjectief en moeilijk te kwantificeren. De vraag om breder inzicht te geven zie ik daarom vooral als een aansporing om waar mogelijk, gelet op bijvoorbeeld databeperkingen, meer inzicht te geven in onderwerpen die de samenleving van belang vindt – waarbij inzicht niet altijd een getal hoeft te zijn.

De onafhankelijke doorrekening van verkiezingsprogramma’s door het CPB is uniek in de wereld. Dat maakt het iets om te koesteren. De komende tijd gaan we aan de slag met de inzichten uit de evaluatie, zodat de volgende doorrekening van het CPB een vijfsterrenreview krijgt van zijn gebruikers.

Bastiaan Overvest