31 oktober 2016

Zelfstandigen en hun alternatieven voor sociale zekerheid

Uiteenlopende belangen bij verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering

Persbericht

Steeds minder mensen zijn verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. Dit komt door de groei van het aantal zelfstandigen die zich bovendien steeds minder vaak verzekeren. Een kwart van de zelfstandigen heeft onvoldoende financiële mogelijkheden om in een minimuminkomen te voorzien als zij arbeidsongeschikt worden. Meer dan de helft van de zelfstandigen heeft onvoldoende mogelijkheden om een vervangend inkomen op WIA-niveau te krijgen. Eén op de twintig heeft helemaal geen mogelijkheden om in een minimuminkomen te voorzien. Zij zullen waarschijnlijk een beroep op de bijstand doen.

Lees het hele persbericht

Een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering kan een oplossing zijn, maar daar zitten voor- en nadelen aan. Dat komt door de uiteenlopende belangen van zelfstandigen onderling en de maatschappij als geheel. Verder zou nagedacht kunnen worden voor welk bedrag een zelfstandige zich zou moeten verzekeren, ook in vergelijking tot werknemers. Dit concluderen Ernest Berkhout en Rob Euwals van het Centraal Planbureau (CPB) in het vandaag verschenen onderzoek 'Zelfstandigen en arbeidsongeschiktheid'.

Voordeel van een verplichte verzekering is dat die kan leiden tot minder ongelijke concurrentie tussen zelfstandigen en (verplicht verzekerde) werknemers. Daarnaast leidt een verplichte verzekering tot schaalvoordelen en meer solidariteit, doordat ook zelfstandigen met slechte risico’s zich kunnen verzekeren. Verder voorkomt het dat zelfstandigen een beroep doen op de bijstand. Nadelen zijn: minder keuzevrijheid en hogere kosten voor de zelfstandige en ongelijkere concurrentie met buitenlandse zelfstandigen. Of zo’n verplichte verzekering er moet komen, is een politieke keuze. Naast een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering zijn er echter ook minder verplichtende vormen van verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid denkbaar, bijvoorbeeld met een opting-out (uitstapmogelijkheid).

Werknemers hebben, dankzij hun arbeidsongeschiktheidsverzekering, gemiddeld meer mogelijkheden om een financiële klap op te vangen als zij arbeidsongeschikt worden dan zelfstandigen. Werknemers zouden er slechter voor staan dan zelfstandigen als er geen arbeidsongeschiktheidsverzekering was. Dit roept de (politieke) vraag op of werknemers te veel verzekerd zijn, zelfstandigen te weinig of dat deze verschillen te motiveren zijn door verschillende voorkeuren voor verzekeren. Een arbeidsongeschiktheidsverzekering op minimumniveau biedt vooral een verzekering tegen de partner- en vermogenstoets in de bijstand. Een verzekering op WIA-niveau voorkomt een grotere terugval in inkomen.

Lees ook het bijbehorende achtergronddocument.

Toon minder

Lees ook de CPB Policy Brief 'Zelfstandigen en arbeidsongeschiktheid'.

Zijn de zelfstandigen in Nederland de ‘dagloners van de 21e eeuw’ of de ‘zelfbewuste zelfstandigen’? Beide archetypen komen voor, maar geen van beide doet recht aan de verscheidenheid van de groep. Bij het publieke debat over de rol van zelfstandigen in de sociale zekerheid is het zinvol om te beseffen dat inmiddels sprake is van grote diversiteit binnen de groep zelfstandigen. Door de groei van het aandeel zzp’ers is ‘de zelfstandige’ niet meer te vangen met één archetypisch beeld. Daarnaast is het onderscheid tussen zelfstandigen en werknemers steeds minder evident geworden.

Dat is een van de bevindingen van het vorig jaar gepubliceerde interdepartementale beleidsonderzoek naar zzp’ers (IBO-ZZP, zie Ministerie van Financiën, 2015). Daarnaast vinden zij dat het bruto inkomen van zelfstandigen gemiddeld lager is dan van werknemers, maar dat het besteedbaar inkomen vergelijkbaar is vanwege de verschillen in belasting, sociale premie en toeslagen. Ook merkt men op dat door de groei van het aandeel zzp’ers het bereik en het financieel draagvlak van het sociale zekerheidsstelsel afneemt, en dat het inkomensrisico bij ongeval en ouderdom toeneemt. In een position paper ten behoeve van het IBO concludeerde CPB onder andere dat zelfstandigen zich soms onvoldoende bewust zijn van hun inkomensrisico bij arbeidsongeschiktheid, en dat bestaande mogelijkheden voor verzekering onderbenut blijven (Bosch et al., 2015). Knoef et al (2013) stellen vast dat zelfstandigen in vergelijking met werknemers minder sparen voor hun pensioen, maar wel meer vermogen opbouwen in hun eigen woning. Deze bevindingen roepen de vraag op die centraal staat in dit achtergronddocument:

“In hoeverre zijn zelfstandigen in staat om zelf inkomensschokken op te vangen?”