Wat is de reikwijdte van agglomeratievoordelen? Stadsranden als aantrekkelijke locatie voor bedrijfsvestiging

Dit artikel is op 28 februari 2018 aangepast. De aangepaste versie (Discussion Paper 376) is hier terug te vinden.

Werknemers in grote steden ontvangen, gemiddeld gezien, een hoger loon dan werknemers in kleine steden of op het platteland. Ook na correctie voor persoonlijke vaardigheden en verschillen in de sectorstructuur, blijft het loonverschil significant. Deze stedelijke loonpremie suggereert dat steden substantiële productievoordelen bezitten, de zogenoemde agglomeratievoordelen. Deze studie onderzoekt welke afstand agglomeratievoordelen kunnen overbruggen. Of, in andere woorden, profiteren alleen bedrijven in Amsterdam van de stedelijke dichtheid in Amsterdam, of kunnen ook Amstelveen, Gouda of zelfs Eindhoven hiervan meeprofiteren?

De focus van deze studie ligt op statische agglomeratievoordelen. Werknemers zullen deze loonpremie direct ontvangen (verliezen) wanneer ze in een grotere (kleinere) stad gaan werken. Dit type agglomeratievoordeel hangt samen met lage transportkosten en de aanwezigheid van een gespecialiseerde markt van toeleveranciers en grootschalige voorzieningen. Eventuele dynamische agglomeratievoordelen, die samenhangen met efficiënte kennisoverdracht, worden in een vervolgstudie nader bekeken.

De belangrijkste uitkomst van deze studie is dat een hoge concentratie van bedrijvigheid op minder dan 5km afstand niet leidt tot significant hogere lonen. Een verklaring hiervoor is dat de agglomeratievoordelen op korte afstand niet opwegen tegen de nadelen van verstedelijking, zoals hoge grondprijzen en files. Een hoge concentratie van bedrijvigheid op 5 tot 10km afstand leidt echter wél tot significant hogere lonen: 100.000 extra banen leveren gemiddeld een 0,84% hoger loon op. Dit effect zwakt af naar mate de afstand toeneemt en is insignificant na 40-80km. Op basis van deze bevindingen, concluderen we dat de productiviteitsbaten van verstedelijking een relatief groot ruimtelijk bereik hebben, hoewel deze baten op zeer korte afstanden vaak niet opwegen tegen de daarmee gepaard gaande kosten.

De resultaten van deze studie geven een verklaring voor de recente trend richting decentralisatie van werkgelegenheid in Nederland. Uit de studie van Nabielek et al. (2012) blijkt namelijk dat het grootste deel van de werkgelegenheidsgroei gedurende 2002-2008 plaatsvond in de stadsranden, terwijl dit zich voorheen voornamelijk concentreerde in stadscentra. Onze bevinding, dat de agglomeratievoordelen het sterkst zijn tussen 5 en 10 km van de economische centra, verklaart de aantrekkelijkheid van stadsranden als vestigingsplaats voor bedrijven.

Tot slot vindt deze studie geen bewijs voor productiviteitsvoordelen in Nederland als gevolg van de nabijheid van bedrijven in België of Duitsland. Deze afwezigheid van grensoverschrijdende agglomeratievoordelen suggereert dat de landsgrens nog steeds een substantiële belemmering vormt voor grensoverschrijdende economische interactie. Het wegnemen van grensbarrières, zoals verschillen in taal, cultuur en/of regelgeving, kan daarom in potentie een positieve uitwerking hebben op de productiviteit in Nederland, voornamelijk die in grensregio’s.