Evaluatie Keuzes in Kaart 2018-2021
Nieuwe opzet doorrekening verkiezingsprogramma’s bevalt goed
Op donderdag 16 februari 2017 werd Keuzes in Kaart (KiK) gepubliceerd waarin de verkiezingsprogramma’s van elf politieke partijen werden vergeleken en 1165 maatregelen werden geanalyseerd. Ter voorbereiding op de analyses van de verkiezingsprogramma’s konden politieke partijen voor het eerst gebruik maken van een onderzoek uitgevoerd door de planbureaus waarin beleidsmaatregelen werden geïnventariseerd, de zogenoemde Kansrijk-reeks en Zorgkeuzes in Kaart. De politieke partijen hebben hier veel gebruik van gemaakt. Van de 1165 maatregelen in KiK bleken er 508 terug te vinden in een Kansrijk-publicatie. Uit een opiniepeiling van Maurice de Hond uit februari 2017 blijkt dat twee derde van de respondenten de CPB-doorrekening van de verkiezingsprogramma’s belangrijk vindt en bij zo’n twintig procent helpt het ook bij de keuze voor een politieke partij. Veel KiK-maatregelen worden ook in het Regeerakkoord gebruikt: 75 procent van de maatregelen in het Regeerakkoord zijn afkomstig uit KiK. Gewogen naar omvang (in euro’s) stond 82 procent van de maatregelen in de aangeleverde partijprogramma’s.
In de evaluatie van de vorige Keuzes in Kaart, gepubliceerd in 2012, werd geconcludeerd dat het productieproces kwetsbaar werd door de groeiende omvang en complexiteit van de door te rekenen maatregelen. Om die reden werden er de laatste verkiezingen geen programmaeffecten door het CPB gepresenteerd. Ter vervanging van de analyse van programmaeffecten is niet alleen de Kansrijk-reeks geïntroduceerd, maar konden politieke partijen ook complexe maatregelen in een vroegtijdig stadium (vertrouwelijk) laten analyseren door het CPB.
De aparte publicaties van CPB en het Planbureau voor de Leefomgeving bevielen de meeste respondenten goed. De meerderheid van de ondervraagden is ook voor aparte aanmelding bij de planbureaus. Ze vonden het wel belangrijk dat de analyses van de bureaus nog beter op elkaar worden afgestemd. Zo treedt een deel van de effecten van het klimaatbeleid na het einde van de kabinetsperiode op, waardoor de economische gevolgen die daar mee samenhangen, niet zichtbaar waren in de cijfers van het CPB.
Een verbeterpunt voor een volgende doorrekening is om de aannames in het basispad (het groeipad bij ongewijzigd beleid) beter uit te leggen. Ook valt te overwegen om de effecten van de keuzes die partijen maken, inclusief dit basispad te laten zien. De huidige doorrekening laat soms de effecten inclusief het basispad zien (bijvoorbeeld bij de effecten op koopkracht), maar meestal de effecten ten opzichte van het basispad.
Lees Keuzes in Kaart 2018-2021 (februari 2017).
Na de evaluatie van Keuzes in Kaart 2013-2017 is geconcludeerd dat het productieproces van KiK kwetsbaar is geworden door de groeiende omvang en de complexiteit. Het risico op het maken van fouten was te groot geworden en daarnaast was de werkdruk zeer hoog geworden.
Om het proces minder riskant te maken is voor een ander traject gekozen in de aanloop naar KiK 2018-2021 en is ook de KiK-proces zelf aangepast. Zo worden er geen programmaeffecten gepresenteerd over onderwijs, innovatie en wonen. De CPB-publicatie bevat ook geen bereikbaarheids-, natuur- en klimaateffecten meer. Het PBL heeft die laatste effecten apart gepubliceerd. De toetsgrens van maatregelen is opgetrokken van 50 naar 100 miljoen euro.
De Kansrijk-reeks is door de planbureaus geïntroduceerd als vervanging voor de programmaeffecten en als voorbereiding op de analyses van de verkiezingsprogramma’s. Daarnaast is aan de politieke partijen de mogelijkheid geboden om complexe maatregelen in een vroegtijdig stadium (vertrouwelijk) te laten analyseren door het CPB.
In deze evaluatie is politieke partijen, ministeries en journalisten gevraagd naar hun oordeel over de nieuwe opzet en de uitwerking daarvan. Voor de evaluatie zijn gesprekken gevoerd met twaalf van de politieke partijen die zich voor KiK konden aanmelden. Twee partijen hadden geen behoefte om mee te doen aan een evaluatie. Daarnaast zijn er gesprekken gevoerd met vier departementen en zijn vragenlijsten gestuurd naar zeven journalisten die deze per e-mail of telefonisch beantwoord hebben. Een lijst van de gesprekspartners staat in bijlage 1. Uit een opiniepeiling van Maurice de Hond uit februari 2017 blijkt dat twee derde van de respondenten de CPB-doorrekening van de verkiezingsprogramma’s belangrijk vindt en bij een deel helpt het hen ook bij de keuze voor een politieke partij.
De nieuwe opzet van KiK is heel goed bevallen. De huidige omvang en breedte van de thema’s zijn behapbaar, voor zowel het CPB als de politieke partijen. De overgrote meerderheid van de respondenten kan billijken dat de analyse zo minder breed is dan voorheen. Het bewaken van de kwaliteit van de analyse is belangrijk. Wel is het zo dat de aspecten die niet meer geanalyseerd worden in KiK, maar wel in de Kansrijk-reeks, minder aandacht krijgen in het debat.
De Kansrijk-reeks was vooral voor de politieke partijen heel bruikbaar in de voorbereiding van KiK. De politieke partijen hebben hier veel gebruik van gemaakt. Van de 1165 maatregelen in KiK bleken er 508 terug te vinden in een Kansrijk-publicatie. Daarnaast waren de rapporten van de Studiegroep Duurzame Groei (vooral de fiches van de werkgroep fiscaliteit) en de Ombuigings- en intensiveringslijst van het ministerie van Financiën behulpzaam in de voorbereiding van de verkiezingsprogramma’s.
De aparte publicaties van CPB en PBL en de situatie dat politieke partijen zich apart kunnen aanmelden, zijn de meeste respondenten goed bevallen. Het proces was hierdoor beter beheersbaar. De meerderheid is ook voor het behouden van de mogelijkheid voor partijen om zich apart aan te melden bij CPB en/of PBL. Partijen kunnen met elkaar het debat aangaan waarom ze wel of niet meedoen. Het is wel belangrijk om de analyses van CPB en PBL goed op elkaar af te stemmen. Een deel van de effecten van klimaatbeleid treden op na het einde van de kabinetsperiode, waardoor dit niet zichtbaar werd in de cijfers van het CPB. Bovendien hanteerden CPB en PBL niet dezelfde toetsgrens.
De presentatie van het basispad kan verbeterd worden. Het CPB zou moeten proberen de aannames in het basispad beter en meer in samenhang uit te leggen. Ook valt te overwegen om de effecten van de partijen inclusief het basispad te laten zien. De huidige KiK laat soms effecten inclusief basispad zien (bijvoorbeeld bij de effecten op koopkracht) en meestal effecten ten opzichte van het basispad. De interpretatie hiervan blijkt in de praktijk lastig, waardoor soms moeilijke discussies en debatten ontstaan.
Downloads
Aantal maatregelen 'Keuzes in Kaart' in Regeerakkoord Auteurs
