Herstel komt moeizaam op gang

• Naar verwachting groeit de Nederlandse economie in 2005 met 0,5% en in 2006 met 2%. Daarmee zijn de eerdere ramingen uit het Centraal Economisch Plan met respectievelijk 0,5%-punt en 0,25%-punt neerwaarts bijgesteld.
• De voornaamste oorzaak van de lagere internationale en nationale groeivooruitzichten is de hogere olieprijs.
• De particuliere consumptie en de investeringen leven naar verwachting in 2006 wat op door de toename van de koopkracht van gezinnen en het winstherstel van bedrijven.
• Het aantal werklozen bereikt dit jaar zijn hoogtepunt (6,75% van de beroepsbevolking) en zal waarschijnlijk komend jaar in lichte mate dalen.
• Ondanks de hoge olieprijs blijft de inflatie laag. Voor 2005 wordt een inflatie geraamd van 1,5% en voor 2006 van 0,5%.
• Het EMU-tekort komt dit en volgend jaar waarschijnlijk net boven de 2% van het BBP uit.

Dit zijn enkele hoofdlijnen uit de vandaag openbaar gemaakte korte-termijnraming van het CPB. De economische vooruitzichten zijn gepubliceerd in de CPB Nieuwsbrief 2005/2.

DE WERELDECONOMIE

Economische groei houdt aan in de Verenigde Staten
Naar verwachting houdt de gunstige economische ontwikkeling in de Verenigde Staten dit en volgend jaar aan. Voor beide jaren wordt de groei van het bruto binnenlands product (BBP) geraamd op 3,25%. Om te hoge inflatie te vermijden zal de Amerikaanse centrale bank haar officiële rentetarieven verder moeten verhogen. Het tekort op de Amerikaanse lopende rekening blijft zeer omvangrijk.

Eurogebied blijft teleurstellen
Tot nu toe is de economische groei in het eurogebied dit jaar zeer gematigd. Naast de duurdere euro en de hoge olieprijs drukt ook de sombere en verslechterde stemming van consumenten en producenten de groei in het eurogebied. Naar verwachting zal de economische groei dan ook terugvallen van 2% in 2004 tot 1,25% dit jaar. Komend jaar kan de groei aantrekken tot 2,25% als gevolg van de verbeterde winst- en balansposities van het Europese bedrijfsleven, het ruime monetaire beleid, de geprojecteerde lichte daling van de olieprijs en het uitblijven van verdere waardevermeerdering van de euro.

Hoge olieprijs
De afgelopen jaren is ruwe olie fors duurder geworden. In december 2001 noteerde een vat Brent-olie nog gemiddeld 18,5 dollar per vat. Medio juni 2005 was deze prijs opgelopen tot 52 dollar per vat, bijna een verdrievoudiging. De huidige hoge olieprijzen zijn een gevolg van de onzekerheid en de krapte die de wereldoliemarkt nu al jaren kenmerkt. Deze krapte komt niet alleen tot uitdrukking in de hoge olieprijs maar ook in de relatief beperkte reservecapaciteit van de OPEC-landen. Dit en volgend jaar neemt de olieproductie weliswaar toe als gevolg van de hoge olieprijs, maar naar verwachting is de productiestijging grotendeels nodig om de vraagtoename op te vangen, zodat de oliemarkt krap blijft. In de projectie is dan ook slechts gerekend met een beperkte prijsdaling, tot gemiddeld 45 dollar per vat in 2006.

Olieprijs en wisselkoers onzeker
Doordat vraag en aanbod op korte termijn weinig reageren op de olieprijs kunnen relatief beperkte wijzigingen in vraag en aanbod leiden tot relatief forse dalingen of stijgingen in de olieprijs en daarmee tot niet verwaarloosbare positieve of negatieve effecten op de wereldeconomie. Daarnaast zou de eurokoers, al dan niet tijdelijk, lager kunnen uitvallen vanwege de onzekere politieke situatie in Europa - na het Franse en Nederlandse 'nee' tegen de Europese grondwet. Aan de andere kant zou het grote tekort op de Amerikaanse lopende rekening kunnen leiden tot een verdere waardevermindering van de dollar, en daarmee tot een hogere eurokoers.

DE NEDERLANDSE ECONOMIE

Economische groei valt terug…
Ook in Nederland is de economische groei het eerste kwartaal teruggevallen. De economie kromp volgens voorlopige cijfers van het CBS met 0,1% vergeleken met het voorgaande kwartaal, zodat de economie nu al vier kwartalen op een rij min of meer stilstaat. Vergeleken met hetzelfde kwartaal een jaar eerder daalde de productie met 0,3%. De uitvoergroei vlakte sterk af en de gezinsconsumptie daalde zelfs weer. Vanaf de tweede helft van dit jaar trekt de economie waarschijnlijk weer aan. Maar de groei zal in 2005 naar verwachting niet meer dan 0,5% bedragen, op Italië na de laagste groeiraming van Europa.

… maar licht aan eind van tunnel
Maar aan het eind van de tunnel is licht. De afgelopen vijf jaar heeft de economie ondermaats gepresteerd, maar volgend jaar bedraagt de groei naar verwachting weer 2%. Dat is dichtbij de potentiële groei en bijna even hoog als de gemiddelde groei in de andere Europese landen. Belangrijkste reden is het verwachte herstel van de wereldhandel. Bovendien betaalt de ingezette loonmatiging zich uit in de vorm van verbeterde winstgevendheid van het bedrijfsleven en minder verlies aan marktaandeel. De economie stond de laatste jaren onder druk door bezuinigingen, lastenverzwaringen en de toename van de pensioenpremies. Voor volgend jaar ziet het kabinet weer ruimte voor extra uitgaven en enige lastenverlichting. Ook de financiële positie van pensioenfondsen lijkt redelijk op orde, zodat de pensioenpremies volgend jaar niet verder hoeven te stijgen.

Tijdelijke vertraging uitvoer
De uitvoergroei zal dit jaar flink vertragen. De teleurstellende economische ontwikkeling in Europa treft onze exporterende bedrijven zwaar, want ongeveer 85% van de Nederlandse uitvoer is bestemd voor andere Europese landen. Bovendien zorgt de dure euro ervoor dat Nederlandse producten duurder worden in landen buiten het eurogebied. Het bedrijfsleven kan volgend jaar profiteren van de aantrekkende groei in de landen om ons heen. Vooral de wederuitvoer - ingevoerde producten die na een kleine bewerking weer worden uitgevoerd - plukt daar de vruchten van. 'Made in Holland'-producten blijven ook in 2006 marktaandeel verliezen, maar wel in mindere mate dan dit jaar.
De concurrentiepositie van het bedrijfsleven staat al geruime tijd onder druk. Vorig jaar is echter de kiem gelegd voor de ommekeer. In de periode 2004-2006 zullen de arbeidskosten minder toenemen dan bij onze concurrenten in het eurogebied. Door de opmars van de euro stijgen ze dit jaar nog wel sterker dan bij de niet-euroconcurrenten, maar bij de geraamde eurokoers van 1,30 dollar of lager is dat volgend jaar niet langer het geval. Dan heeft het bedrijfsleven de kans om de prijsconcurrentiepositie weer wat te verbeteren.

Consumptie daalt
Het consumentenvertrouwen weet de weg omhoog maar niet te vinden en deed in mei zelfs weer een stapje terug, vooral omdat gezinnen het economisch klimaat minder gunstig inschatten. De andere component van het consumentenvertrouwen - de koopbereidheid - bevindt zich al sinds 2003 op een stabiel laag niveau, wat zich uit in dalende verkopen van duurzame consumptiegoederen.
Het volume van de particuliere consumptie zal dit jaar naar verwachting krimpen. De koopkracht van de huishoudens neemt flink af door de reële loondaling en de lastenverzwaringen. Bovendien zal de werkgelegenheid ook dit jaar nog teruglopen. Volgend jaar zal de particuliere consumptie, gecorrigeerd voor de statistische effecten als gevolg van de invoering van het nieuwe zorgstelsel, licht toenemen, met 0,5%. De inkomens van gezinnen ontwikkelen zich dan naar verwachting wat gunstiger door de toename van de reële lonen, de groei van het aantal banen en enige lastenverlichting.

Opleving investeringen en winsten in 2006
Ook de investeringen van bedrijven zullen dit jaar wat terugvallen en met 0,5% nauwelijks meer groeien. Sinds de zomer van 2004 daalt de bezettingsgraad weer, zodat nieuwe investeringen minder noodzakelijk zijn. Bovendien zal dit jaar geen sprake zijn van een winstherstel - vooral als gevolg van de sterk gestegen olieprijs. Ten slotte bevindt het producentenvertrouwen zich nog steeds op een matig niveau vanwege de tegenvallende orderportefeuilles.
Volgend jaar zullen de bedrijfsinvesteringen, in navolging van de hogere productiegroei, waarschijnlijk opleven. Bovendien herstellen de bedrijfswinsten zich dan waarschijnlijk over een breed front.

Arbeidsmarkt in rustiger vaarwater
De arbeidsmarkt is in rustiger vaarwater gekomen. De werkloosheid loopt minder op, minder banen gaan verloren en het aantal openstaande vacatures stijgt nu al vier kwartalen op een rij. De werkgelegenheid zal dit jaar waarschijnlijk nog wel verder afnemen. De productiegroei blijft onder de maat en bovendien houdt de lage winstgevendheid aan, zodat bedrijven gemiddeld gesproken hun personeelsbestand nog wat reduceren. Volgend jaar zorgen herstel van de productiegroei en hogere winsten waarschijnlijk voor een toename van het aantal banen. De werkgelegenheidsgroei is dan zelfs wat groter dan de groei van de beroepsbevolking, zodat de werkloosheid in lichte mate kan afnemen, van 6,75% in 2005 tot 6,5% in 2006.

Lage inflatie
De inflatie blijft laag vanwege afnemende arbeidskosten per eenheid product en een sterke euro, die buitenlandse producten goedkoper maakt. Als gevolg van de sterk gestegen olieprijs en de hogere prijzen voor groente en fruit is de inflatie begin dit jaar opgelopen tot 1,8% in maart. Daarna daalde de inflatie echter, tot 1,3% in mei. Voor het gehele jaar bedraagt de verwachte prijsstijging 1,5%. Voor komend jaar wordt een nog lagere inflatie geraamd (0,5%), onder andere als gevolg van de afschaffing van het gebruikersdeel van de onroerendezaakbelasting.
De lage inflatie en de sterk gestegen werkloosheid zorgen voor gematigde looneisen. Verwacht wordt dat de contractloonstijging dit jaar verder zal afnemen tot 0,75%. Volgend jaar komt de contractloonstijging waarschijnlijk uit op 1%, zodat dan ook gecorrigeerd voor inflatie de lonen weer wat kunnen stijgen.

EMU-saldo maakt pas op plaats
Het EMU-tekort is vorig jaar met 2,3% van het BBP ruim onder de 3%-norm van het Stabiliteits- en Groeipact terechtgekomen. Het begrotingstekort zal dit en volgend jaar vrijwel pas op de plaats maken. Dit jaar vinden nog wel omvangrijke ombuigingen plaats, maar daar tegenover staan lagere belastingontvangsten en hogere werkloosheidsuitgaven vanwege de tegenvallende economische groei. Volgend jaar gaat het kabinet over tot een verlaging van de lasten en een verhoging van de bestedingen, waaronder de extra uitgaven aan onderwijs, kennis en innovatie uit het zogenoemde Paasakkoord.

Verder in CPB Nieuwsbrief 2005/2
Naast de economische vooruitzichten voor 2005 en 2006 bevat dit nummer van de CPB Nieuwsbrief onder meer artikelen over Oost-Europese arbeidsmigranten; Investeren in kennis; en Wortel en stok op de arbeidsmarkt. Voorts bevat de Nieuwsbrief een overzicht van de CPB-publicaties van de afgelopen maanden.
Tegelijk met deze Nederlandstalige Nieuwsbrief verschijnt ook de beknoptere Engelstalige CPB Newsletter, met naast de nieuwe ramingen, een column, het overzicht van recente publicaties en één artikel, met als onderwerp 'Ruimte voor de rivier'.