Herverdeling door overheidsuitgaven

Lees de CPB Publicatie 'Ongelijkheid en herverdeling'.

Belastingdruk aan de top

Het vernieuwende van de CPB-studie ‘Ongelijkheid en herverdeling’ is dat we een nieuwe methode gebruikt hebben en die leidt tot nieuwe inzichten. Doordat we alle inkomens uit de nationale rekeningen, zeg maar de boekhouding van de economie, meenemen in het onderzoek levert dat andere resultaten op dan studies die alleen kijken naar het inkomen dat op een bepaald moment op de betaalrekening van de huishoudens binnenkomt. Een van de conclusies is dat inkomens aan de top in euro’s wel meer belasting betalen dan lagere inkomens, maar relatief ten opzichte van hun inkomen minder. Economen zeggen dan dat de belastingdruk daalt aan de top. Het gaat hierbij om de 1 procent hoogste inkomens.
 
Een van de redenen voor de dalende belastingdruk is dat de inkomens van deze huishoudens anders samengesteld zijn dan van het gemiddelde huishouden. Men ontvangt relatief veel kapitaalinkomen, zoals bedrijfswinsten, dividenden en huurinkomsten. Dat zijn inkomensbronnen die minder belast worden dan arbeidsinkomen. Voor een aantal mensen een (extra) argument om te pleiten dat kapitaalinkomen meer belast moet worden ten faveure van belastingen op arbeidsinkomen. Voor anderen een reden om te waarschuwen dat mogelijke latere belastingheffing op de ingehouden winst, zoals dividend, niet is meegenomen in de berekeningen.

Meer gelijke belastingen?

Als je naar de geschiedenis van het moderne belastingstelsel in Nederland kijkt, is het meer gelijk belasten van arbeid en kapitaal geen gek idee. Bij de laatste grote belastingherziening in 2001, werd kapitaal- en arbeidsinkomen veel gelijker belast. Onder druk van de internationale belastingconcurrentie daarna heeft Nederland de tarieven van de vennootschaps- en dividendbelasting flink verlaagd. Daarmee is deze gelijkheid, in de fiscaliteit ook wel globaal evenwicht genoemd, steeds verder uit het zicht geraakt. Een recent rapport van het ministerie van Financiën, Bouwstenen voor een beter belastingstelsel (link), in aanloop naar de landelijke verkiezingen van maart 2021, doet dan ook allerlei voorstellen om dat evenwicht te verbeteren. Het rapport van de werkgroep vermogensverdeling Licht uit, spot aan: de vermogensverdeling (link) doet ook een aantal voorstellen om kapitaalinkomen meer te belasten. De plannen, die het kabinet-Rutte 4 op Prinsjesdag bekendmaakte, gaan in dezelfde richting. Volgens de staatsecretaris Fiscaliteit en Belastingdienst wordt er voor bijna 5 miljard aan belastingen naar kapitaalinkomen geschoven.

Overheidsuitgaven herverdelen

Je zou dit als een reactie kunnen interpreteren op de maatschappelijke roep om inkomensongelijkheid kleiner te maken. Maar een belangrijke boodschap van de CPB-studie is dat het niet alleen om het bruto, netto of besteedbaar inkomen gaat. Het zijn vooral de overheidsuitgaven die herverdelen. Deels door gerichte inkomenssteun aan de lagere inkomens in de vorm van bijstand en toeslagen, maar ook door uitgaven aan zorg en onderwijs. Dat zijn grote posten op de overheidsbegroting. Hoewel de toerekening van deze uitgaven over de verschillende inkomensgroepen redelijk gelijk verdeeld is, gemiddeld varieert dat tussen de vijf en tienduizend euro per huishouden, zijn deze uitgaven voor huishoudens met lagere inkomens veel belangrijker dan voor huishoudens met hogere inkomens. In extremis zouden de hoogste inkomens zich privé ook onderwijs en zorg kunnen veroorloven, terwijl dat voor lagere inkomens in het geheel niet mogelijk is. Als het gaat om de gerichte inkomensondersteuning is voor herverdeling wel veel aandacht, denk aan de voorgestelde compensatie voor de hoge energie-uitgaven, maar geldt dat ook voor die andere overheidsuitgaven?

Daar moest ik pas aan denken toen ik de conclusies van Rebellion Rascals and Revenues (link) las, een uiterst vermakelijk en onderhoudend boek over de geschiedenis van belastingen. Het is geschreven door twee topeconomen, Michael Keen, voormalig chief economist van het IMF, en Joel Slemrod, hoogleraar belastingen in Michigan. Zij concluderen dat herverdeling vooral het gevolg is van de verdeling van de overheidsuitgaven en dat belastingen gebruikt moeten worden om belastinginkomsten te genereren. Hoge belastingen kunnen tot grote gedragseffecten leiden, die de grondslag van de belastingen juist ondermijnen. Wat mij betreft reden om ervoor te pleiten naar het bredere plaatje van ongelijkheid te kijken. Het gaat niet alleen om de belastingdruk, maar ook en vooral om de verdeling van de overheidsuitgaven. Of die verdeling nu meer of minder moet zijn, daar doet de CPB-studie geen uitspraken over. Veel belangrijker is of de mate van herverdeling in overeenstemming is met de maatschappelijke opvattingen en die discussie lijkt helaas te zijn ondergesneeuwd. 

Arjan Lejour