Column - Zeven keer zachter

Lees het gedicht 'Zachter' van Vasalis.

Hieronder een terugblik langs zeven “softe” observaties.

1. Het was het jaar van de zwarte zwaan – de onverwachte gebeurtenis die ervoor zorgt dat de wereld er opeens heel anders uitziet. In december vorig jaar was de kop boven de CPB-raming nog “groei valt terug, onderuitputting houdt aan”. Drie maanden sloeg de groei om in een economische krimp die we nog nooit eerder hadden gezien en de onderuitputting op de overheidsuitgaven maakte plaats voor een ongekend pakket aan steunmaatregelen dat opgeteld zo’n vijftig miljard euro bedraagt. Desondanks verloren mensen hun baan en zelfstandigen hun inkomen, vooral in sectoren als de horeca, toerisme, evenementen en cultuur. De coronapandemie relativeert het belang van ramingen, maar laat tegelijkertijd zien dat het inzetten van economische inzichten voor beleid essentieel is.  Het slim vormgegeven steunbeleid, het verruimde monetaire beleid, de belastingmaatregelen en de investeringen – ze hebben er allemaal voor gezorgd dat de lockdown niet heeft geleid tot een meltdown van de economie.
    
2. Het was het jaar van de zorg – een sector die door economen vaak als kostenpost werd gezien. Ik ben het daar nooit mee eens geweest, maar het bleek vaak lastig om helder te maken wat de bijdrage van gezondheid en zorg aan onze welvaart is. Nu niet meer. Het is volstrekt duidelijk dat gezondheid en economie geen tegenstelling vormen: de één is een noodzakelijke voorwaarde voor de ander. Zolang de coronapandemie woedt, is economisch herstel ondenkbaar. Een lockdown – hoe naar ook voor de getroffen ondernemers – kan dan uiteindelijk ook voor de consumptie beter uitpakken dan het achterwege blijven van maatregelen, zoals het CPB in de novemberraming heeft beargumenteerd. De Nederlandsche Bank bracht deze week dezelfde boodschap – die nog sterker geldt nu er vaccins in aantocht zijn. De uitgaven aan die vaccins zouden overigens wel eens de beste kosten-baten verhouding kunnen hebben van alle mogelijke investeringen.
    
3. Het was het jaar van het zoomen – en andere vormen van digitaal thuiswerken. In een recent artikel betogen economen van universiteit van Chicago dat het thuiswerken ook na de crisis bij ons zal blijven: omdat we gezien hebben dat het werkt, en we ons werk er nu op hebben ingericht. Met grote economische gevolgen: meer productiviteit, minder verkeer, minder trek naar de stadscentra. En natuurlijk: dit geldt niet voor alle soorten werk, niet voor iedereen (ouders met kleine kinderen!) en niet voor alle dagen – we willen nog steeds af en toe onze collega’s en klanten ontmoeten. Maar dat deze volgende stap in de digitaliseringstrend grote gevolgen zal hebben voor onze maatschappij, is voor mij duidelijk.
    
4. Het was het jaar van de cijfers – maar ook van woorden. De dagelijkse update van het RIVM domineert al  lange tijd het nieuws, en iedere Nederlander is opeens vertrouwd met de besmettingsfactor R en de exponentiële ontwikkeling die ermee samen hangt. Daardoor kan er ook een beter beeld ontstaan van wat cijfers en statistieken wel en niet zeggen. Ik ben benieuwd of dat het werk van het CPB in de toekomst gaat beïnvloeden – ik zou het toejuichen. Voor bepaalde woorden geldt die invloed in ieder geval. Het woord van het jaar, “anderhalvemetersamenleving”, is geen neutraal begrip om een nieuw verschijnsel te duiden – het werd een norm in zichzelf. Als gezamenlijke planbureaus hebben we het kabinet geadviseerd  om voorzichtig te zijn met dit soort woorden, zoals ook het “nieuwe normaal”.
    
5. Het was het jaar van de samenleving – en niet van de economie. Interessant is dat de “anderhalvemetersamenleving” eerst de “anderhalvemetereconomie” was en dat die laatste gauw is vervangen. Terecht, want de gevolgen van deze crisis worden in de economie gevoeld, maar nog veel sterker in de maatschappij. Vroegtijdig overlijden, langdurige gezondheidsgevolgen (van corona en van uitgestelde zorg), eenzaamheid, gebrek aan perspectief, kansenongelijkheid, psychische druk – het zijn de wezenlijke zaken die ons raken in coronatijd. En waar er geen afruil hoeft te zijn tussen het belang van de economie en het terugdringen van het aantal besmettingen, is die er soms wel degelijk waar het gaat om geluk en welbevinden. Denk aan het bezoekverbod bij de verpleeghuizen, denk aan jongeren die hun hele eerste studiejaar in sociale isolatie doorbrengen. In het verlengde daarvan hebben we geleerd dat economische efficiency niet zaligmakend is: in het geval van een pandemie kan “just in time” snel veranderen in “far too late”.
    
6. Het was het jaar van de zelfbenoemde experts – maar ook van zelfreflectie. Te veel tv-programma’s, krantenpagina’s en websites zijn de afgelopen maanden bevolkt door mensen die ook een mening hadden en die luid verkondigden dat het RIVM, het OMT, het kabinet het allemaal verkeerd zagen en bezig waren het land te gronde te richten. En inderdaad, er zijn ongetwijfeld grote fouten gemaakt, maar kan iemand met de hand op het hart verklaren dat hij of zij het veel beter had gedaan? Ik in ieder geval niet (en ik sta sinds deze week op plek 14 in het lijstje van meest invloedrijke Nederlanders…). Het overgrote deel van Nederland heeft het kabinetsbeleid gesteund, heeft geprobeerd zich aan de regels te houden, heeft gepoogd er het beste van te maken en ook anderen daarbij te helpen.
    
7. Het was het jaar van 75 jaar CPB. Onder leiding van Jan Tinbergen ging het bureau direct na de Tweede Wereldoorlog van start, in een periode waarin de economische en maatschappelijke onzekerheid echt nog wel groter was dan nu. Sinds die tijd  dragen we onafhankelijke economische analyses en ramingen aan voor beter beleid. Op onze jubileumbijeenkomst – bekijk hieronder de video-impressie – vergeleek filosoof Bas Haring het CPB met dr. Spock uit Star Trek: hij heeft niet altijd gelijk, hij heeft geen glazen bol – maar het is altijd verstandig naar hem te luisteren (zelfs als hij zachtjes spreekt).

Ik wens iedereen een goed en gezond 2021.