Effecten van belastinghervormingen op de belastingdruk van verschillende inkomensgroepen

De CPB-studie Ongelijkheid en herverdeling (2022) liet voor het eerst zien dat de totale belastingdruk in Nederland degressief is. Dat wil zeggen dat de belastingdruk het laagst is voor de hoogste inkomens. Deze vervolgstudie laat zien hoe wijzigingen in het belastingstelsel de belastingdruk voor verschillende groepen veranderen. De onderzochte maatregelen zijn een uniform btw-tarief, het afschaffen van aftrekposten voor het eigen huis en zelfstandig ondernemers, een uniform tarief voor de vennootschapsbelasting en een verhoging van het box 2-tarief van de inkomstenbelasting.

Effecten per maatregel

De maatregelen zorgen voor grote spreiding in belastingdruk (het aandeel van het inkomen dat wordt afgedragen) bij de laagste inkomensgroepen. Dit betekent dat er binnen die groep dus veel variatie is in hoe de maatregel uitpakt. Het afschaffen van belastingaftrekken voor eigenwoningbezit of ondernemers zorgt voornamelijk voor een grotere belastingdruk bij midden- en hogere inkomens. Een wijziging naar één btw-tarief van 17% heeft nauwelijks effect op de gemiddelde belastingdruk bij de verschillende inkomensgroepen, maar er is onderliggend wel spreiding. De belastingdruk van topinkomens wordt amper beïnvloed door wijzigingen in box 1 van de inkomstenbelasting en indirecte belastingen. Vooral wijzigingen in box 2 van de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelasting hebben effect op de gemiddelde belastingvoet aan de top van de inkomensverdeling. Doordat het box-2-dividend veelal onregelmatig wordt uitgekeerd, kan de belastingdruk voor aanmerkelijk belanghouders (meer dan 5% van de aandelen) over de tijd fors variëren.

Totaalpakket

De onderzoekers keken ook naar de effecten op de belastingdruk als alle onderzochte wijzigingen tegelijkertijd worden ingevoerd. In dat geval neemt voor de onderste helft van de inkomens de belastingdruk af. De belastingdruk van de topinkomens wordt het minst beïnvloed. De veranderingen in de belastingdruk en de spreiding van de effecten wordt mede bepaald door de manier waarop de overheid de hogere belastinginkomsten in de vorm van belastingenverlagingen elders weer teruggeeft aan de burger (‘terugsluizen’).

Voor deze studie is gekozen voor een beperkt aantal belastingwijzigingen die kunnen bijdragen aan een meer doelmatige werking of aan de vereenvoudiging van het stelsel. Het laat de gevolgen zien van een aantal relatief omvangrijke belastingverschuivingen die eerder slechts onvolledig in beeld konden worden gebracht. Daarbij gaat het om budgettaire verschuivingen van het belastingsysteem zonder rekening te houden met gedragseffecten. De analyse is gebaseerd op gegevens uit het jaar 2016.