Keuzes van nu vormen het Nederland van 2050

Opmerkelijk genoeg doet dat denken aan de oude Sovjet-Unie. Daar gold de cynische grap: ‘De toekomst staat vast, het is het verleden dat onzeker is’. In de communistische heilstaat werd de geschiedenis voortdurend herschreven om deze passend te maken bij de geplande toekomst.

Wie naar de lange termijn kijkt, begeeft zich dus op gevaarlijk terrein. Toch is het belangrijk om de toekomst niet uit de weg te gaan. Keuzes van nu bepalen immers mede hoe de wereld er morgen uit komt te zien. Het Centraal Planbureau kent sinds de jaren vijftig al een traditie van toekomstverkenningen, waarbij de economische ontwikkelingen in verschillende scenario’s worden geschetst. Dat zijn geen prognoses: de meerwaarde zit in het inzichtelijk maken van maatschappelijke trends, hoe die op de lange termijn kunnen uitpakken en hoe die te beïnvloeden zijn. Dat gebeurt in het besef dat de toekomst onzeker en slechts ten dele maakbaar is. Keuzes nu gaan gepaard met afruilen: niet alles kan, en zeker niet alles tegelijkertijd.

Vier toekomsten

Komende donderdag presenteert het CPB een nieuwe langetermijnverkenning voor de Nederlandse economie. Daarin worden vier scenario’s geschetst voor 2050. De wereld waarin we dan leven wordt uiteraard beïnvloed door bestaande trends: door vergrijzing bijvoorbeeld, door klimaatverandering, door technologische ontwikkeling. 

De mate waarin deze ontwikkelingen doorwerken in 2050 is ook afhankelijk van beleidskeuzes. De vergrijzing van de bestaande bevolking is een relatieve zekerheid, maar de totale demografische ontwikkeling wordt met name bepaald door migratie. Net als de staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2025 hanteert het CPB daarom meerdere scenario’s voor bevolkingsgroei, die bepalend zijn voor de economische ontwikkeling, voor het beslag op ruimte en de vraag naar woningen.

Elk van de vier scenario’s is gebaseerd op een samenhangende set beleidskeuzes die uitgaan van een bepaalde maatschappijvisie. In het eerste scenario, Markt, ligt de nadruk op economische vrijheid en het streven naar materiële welvaartsgroei. Die visie gaat gepaard met relatief hoge arbeidsmigratie en veel productiviteitsgroei door technologische ontwikkeling. Daar zitten schaduwzijden aan, zoals meer ongelijkheid en negatieve gevolgen voor klimaat en leefomgeving. 

Andere scenario’s gaan uit van bijpassende keuzes, toegespitst op vijf beleidsdomeinen: economie, arbeidsmarkt, sociale zekerheid, zorg en ruimte/wonen. Voor elk scenario worden indicatieve uitkomsten gepresenteerd op verschillende vlakken: economische groei, arbeidsparticipatie, de omvang van de overheid, de uitgaven aan zorg en de verdeling van het ruimtegebruik.

Gestileerd

Toekomstvoorspellingen zijn dit niet. De beleidskeuzes in de scenario’s zijn gestileerd: in werkelijkheid zullen er combinaties en tussenoplossingen mogelijk zijn. Maar ook extremere uitkomsten zijn denkbaar. Zo houden de scenario’s geen rekening met een nucleair conflict of andere disruptieve ontwikkelingen. Toekomstige kabinetten zullen geconfronteerd worden met onverwachte gebeurtenissen en daar zo goed mogelijk op moeten reageren.

Toch helpt deze scenariostudie bij het maken van bewuste en onderbouwde beleidskeuzes, die mede bepalen hoe Nederland er straks uitziet. Als we voor-
sorteren op toekomstige ontwikkelingen wordt het makkelijker om gewenste doelen te bereiken. Bovendien kan worden voorkomen dat er later hard moet worden ingegrepen, met negatieve gevolgen voor burgers, bedrijven én voor het vertrouwen in de overheid. 

Klimaatverandering, biodiversiteit, migratie en internationale veiligheid zijn terreinen met problematieken die Nederland in het verleden te laat onderkende. De maatregelen om grip te krijgen op die problematieken lieten dan ook te lang op zich wachten. Maar op andere vlakken, zoals waterbeheer, ruimtelijke ordening en de voorbereiding op de vergrijzende samenleving, maakte Nederland wél tijdig en consistent keuzes. 

Nu is het van belang om ook voor de andere beleidsterreinen een koers te kiezen en zo te bepalen waar we willen uitkomen.

Dit essay van Pieter Hasekamp is op vrijdag 4 oktober 2024 ook gepubliceerd op de opiniepagina van Het Financieele Dagblad.