Leven in interessante tijden

Trumps protectionisme baart economen in ieder geval zorgen. Zijn plannen voor torenhoge importtarieven – 10% op alle goederen, 60% op producten uit China en zelfs 100% op auto’s – roepen wereldwijd bezorgdheid op. Rapporten van onder andere DNB en Rabobank waarschuwen voor dalende handel, hogere prijzen, dalend consumentenvertrouwen en onzekerheid op financiële markten. Samen met mijn collega Stefan Boeters heb ik de directe impact van die tarieven voor Europa en Nederland doorgerekend. Wij kwamen op een minder zwaar beeld dan onze collega’s: de gevolgen voor de Nederlandse handel en economie blijven beperkt. Sterker nog, sommige sectoren zouden zelfs kunnen profiteren. Doordat Amerikaanse diensten duurder worden, ontstaat ruimte voor Nederlandse bedrijven op gebieden zoals telecom en luchtvaart. Trumps protectionisme werkt ironisch genoeg zichzelf deels tegen. Ook zal het waarschijnlijk leiden tot meer handel tussen andere landen.

Effecten van tarieven

In het CPB onderzoek hebben we alleen de effecten van de tarieven doorgerekend. Andere studies nemen ook bredere onzekerheidseffecten mee, zoals dalend consumentenvertrouwen en stijgende risicopremies. Die effecten zijn erg lastig te kwantificeren, en we hebben ons daar niet aan gewaagd. Dit betekent niet dat we ons geen zorgen over de destabiliserende effecten van Trumps onvoorspelbaarheid. Zoals Ryan Hass van het Brookings Institute zei: “Trump ziet zijn onvoorspelbaarheid als een voordeel om tegenstanders uit balans te brengen”. Maar die onvoorspelbaarheid raakt niet alleen zijn tegenstanders. Het destabiliseert markten, verhoogt risico’s en zaait twijfel bij investeerders wereldwijd. 

De grote verwevenheid tussen de VS, Europa en Nederland versterkt deze onzekerheid voor ons. In een studie die we vlak voor de Amerikaanse verkiezingen uitbrachten, hebben we die diepe economische banden geanalyseerd. Het rapport kreeg de titel “Kansen en kwetsbaarheden, economische verwevenheid met de VS”. De verwevenheid kan namelijk zegeningen brengen, maar ook rampspoed, zoals de kredietcrisis in 2008 liet zien. Die crisis begon in de VS met verliezen op hypotheekportefeuilles. Na de val van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers kwamen vrijwel direct ook Europese banken in de problemen. De verwevenheid met de VS is sindsdien alleen maar groter geworden, en niet alleen op financieel gebied. 

Cloudmarkt

Om een voorbeeld uit ons rapport te pakken: de cloud, oftewel het online opslaan en het opvragen van databestanden. De wereldwijde cloudmarkt wordt gedomineerd door Amerikaanse bedrijven (zoals Google of Amazon) die samen 80% van de markt in handen hebben. Europa, en Nederland in het bijzonder, heeft geen serieuze alternatieven, ondanks het toenemende belang van de cloud, die een onmisbare basis vormt voor bedrijven. Naar schatting gebruikt 95% van de Europese bedrijven de cloud. Bij uitval van datacenters of internetverbindingen kunnen essentiële systemen zoals opslag, netwerken en softwarediensten volledig stilvallen, met grote gevolgen voor de maatschappij.

Een ander voorbeeld is onze afhankelijkheid van Amerikaanse satellieten. De Verenigde Staten domineren de satellietmarkt dankzij hun vroege ontwikkeling van ruimtevaarttechnologie. Momenteel is 85% van de 2600 actieve satellieten in Amerikaanse handen. Veel Amerikaanse satellieten ondersteunen militaire, wetenschappelijke en commerciële doelen, zoals communicatie en navigatie. SpaceX’s Starlink, in handen van Elon Musk (die een centrale rol lijkt te gaan spelen in de regering van Trump), biedt wereldwijd internet via duizenden satellieten en speelde een sleutelrol in Oekraïne tijdens de oorlog met Rusland. 

Strategischer denken

Betekent dit dat we overgeleverd zijn aan de grillen van een onvoorspelbare president die de machtigste man van de wereld wordt? Niet per se. Juist de onzekerheid rond Trumps beleid kan Europa dwingen om strategischer te denken. Hoewel Trump ongetwijfeld uitdagingen op de korte termijn zal brengen, kunnen er ook kansen uit voortkomen. Het besef dat Europa minder afhankelijk moet zijn van het Amerikaanse financiële systeem, technologie en defensie groeit. De Europese Unie is al aan het investeren in eigen technologieën, zoals IRIS², een nieuwe constellatie van communicatiesatellieten. Ook het Galileo-navigatiesysteem is een stap in de deze richting. Trump kan een katalysator zijn voor Europese samenwerking en investeringen in eigen innovatie en infrastructuur. Als Nederland en Europa deze kans grijpen, kunnen we onze economische veerkracht vergroten en sterker uit deze ’interessante tijden’ komen; America first, Europe/Netherlands second? Ramp en zegen gaan immers hand in hand.