Een debat over waarde

Alleen die radiostilte past namelijk bij het vertrouwen dat politieke partijen in ons stelden. Ze deelden met ons hun ideeën, rijp en groen door elkaar. Aan ons was de taak om via - soms intensieve - gesprekken die ideeën te bevragen en zo partijen te dwingen concreet te worden. In zo’n precair proces past het niet om te delen waarmee je bezig bent. 

Concreet en vergelijkbaar

Meningen waren er voldoende de afgelopen maanden over ons werk. En ja, de doorrekening beoogt om keuzes van partijen concreet en vergelijkbaar in beeld te brengen. De budgettaire en macro-economische gevolgen van beleid vormen een belangrijk maar zeker niet het enige element in de bredewelvaartsafweging die relevant is voor verkiezingen. Heel fijn dus dat ook onze collega-planbureaus  hun analyses van verkiezingsprogramma’s vorige week hebben gepresenteerd.

De beperkingen van onze modellen brengen wij zelf ook voor het voetlicht. Uit overtuiging. Zo schreven we recent nog dat een doorrekening geen stemwijzer beoogt te zijn  en dat kwantificering van bijvoorbeeld economische effecten van R&D-beleid nog niet goed mogelijk is. Het begrip brede welvaart geeft niet voor niets aan dat voor de kwaliteit van leven, nu en in de toekomst, meer van belang is dan alleen het financieel-economische plaatje. Het gaat immers niet enkel om materiële welvaart, maar ook om het welzijn van mensen in bredere zin.

Krijgsgevangen maken

De kanttekeningen zijn zo oud als de doorrekeningen zelf. Bij de eerste editie in 1986 schreef Trouw dat we een verkiezingsprogramma in de computer hadden gestopt (“VVD: 520000 werklozen”, Trouw, 17 mei 1986). In 1998 las de Brabantse krantenlezer dat rekenmeesters de politiek krijgsgevangene hadden gemaakt, en politici in een keurslijf van beperkte econometrische modellen persten (Politiek is gevangene van rekenmeesters, Brabants Dagblad, 21 maart 1998).  Weer acht jaar later schreef Diederik Samsom in NRC dat het CPB de plank misslaat, met indicatoren en modellen die contraproductief zijn (“Stop dictatuur van Centraal Planbureau”, NRC 16 augustus 2006). 

Het Parool schreef echter ook bij de eerste editie dat bij uitstek het CPB het rekentuig bezat om vergelijkingen tussen verkiezingsprogramma’s te maken. Toen was het slechts een hulpmiddel om stemmers hun keuze te laten bepalen, en dat is het nog steeds.

CPB-directeur Gerrit Zalm noteerde in 1989 in de inleiding van de doorrekening dat de grote mate van precisie van de berekeningen niet de indruk mag wekken, dat het CPB met grote precisie de toekomstige economische ontwikkelingen denkt te kunnen voorspellen .

Geen debat via rekenmachine

We weten bij het CPB als gezegd dat verkiezingen draaien om meer dan economische en budgettaire effecten van electorale beloftes. Het debat over politieke plannen moet immers vanuit veel invalshoeken via de politieke en maatschappelijke arena gevoerd worden in plaats van via onze rekenmachine, zoals Samsom 17 jaar geleden ook propageerde. 

Deze keer was er niettemin misschien wel meer aandacht dan ooit voor de doorgerekende én de niet-doorgerekende verkiezingsprogramma’s. Maar net als bij alle eerdere edities van de doorrekeningen is, alle informatie en invalshoeken afwegende, het woord nu aan de kiezer.

Jacco van Maldegem