Het wetsvoorstel bevat een generieke renteaftrekbeperking en regelingen tegen het verschuiven van winsten naar gecontroleerde buitenlandse entiteiten. Het CPB acht de budgettaire ramingen van beide maatregelen neutraal en redelijk. De raming van de generieke renteaftrekbeperking acht het CPB een raming met grote onzekerheid.

Strengere regulering heeft mogelijk zowel voor- als nadelen
Op basis van economische theorie kan zowel een positief als negatief productiviteitseffect van strengere regelgeving worden verwacht. In deze notitie houden we daarom rekening met vier denkbare scenario’s. In een eerste scenario resulteert strengere regulering in een oplopend productiviteitsverlies. Een milde variant daarop, waarbij het verlies na korte tijd stabiliseert, is een tweede scenario. In een derde scenario vindt na een korte dip volledig herstel van de productiviteit plaats. Dat herstel zet in een vierde scenario door en leidt zelfs tot hogere productiviteit. We laten de empirische literatuur uitwijzen welk van deze vier denkbare uitkomsten het meest waarschijnlijk is.

Korte termijn productiviteitsverlies dat stabiliseert en soms herstelt
Op basis van de empirische literatuur concluderen we dat de productiviteit doorgaans in het begin wat terugvalt, maar na twee tot drie jaar stabiliseert en relatief vaak weer herstel vertoont. Het is onduidelijk of dat herstel van de productiviteit volledig is. Het is dus mogelijk, maar niet zeker dat de productiviteit na verloop van tijd hetzelfde is als bij afwezigheid van de strengere regulering. Daarbij merken we op dat volledig herstel waarschijnlijker lijkt voor industrieën dan voor bedrijven. Daardoor lijkt de vrees dat klimaatbeleid de Nederlandse industrie blijvende, oplopende schade berokkent ongegrond. Aan de andere kant mag je ook geen gouden bergen verwachten. We zien namelijk niet dat de productiviteit hoger uitkomt dan zonder de aanscherping van beleid.

Toename brede welvaart niet ondenkbaar
We kunnen ons voorstellen dat de brede welvaart per saldo toeneemt door strengere regulering. De brede welvaart groeit wanneer de welvaartswinst als gevolg van milieueffecten groter is dan het welvaartsverlies voor het bedrijfsleven. Het welvaartsverlies is de gecombineerde afname van productie door uittredende bedrijven die de nalevingskosten van regulering niet kunnen dragen én de productiviteitsdaling die de overblijvende bedrijven ondervinden. In deze notitie hebben we alleen zicht op het welvaartsverlies door productiviteitsdalingen, maar dat lijkt beperkt. Omdat daar tegenover staat dat de aanscherping van regulering tot milieuwinst leidt, is een per saldo positief welvaartseffect niet ondenkbaar.

In totaal zijn 36 fiscale maatregelen uit het Belastingplan 2019 aan een toetsing onderworpen. Hiervan hebben er 33 een budgettair effect. Maatregelen met een geraamd budgettair effect van meer dan 50 mln euro en maatregelen met onzekere of grote gedragseffecten hebben een uitvoerige beoordeling gekregen. Bij iedere budgettaire raming geeft het CPB een afzonderlijke inschatting van de onzekerheid. Tabellen 1 en 2 geven een overzicht van alle gecertificeerde maatregelen. In de navolgende paragraaf wordt de certificering van en de onzekerheidsanalyse voor enkele specifieke ramingen toegelicht.

Voor de bekostiging van uitkeringen op grond van de Participatiewet  ontvangen gemeenten een budget. De hoogte van het budget wordt bepaald op basis van een raming voor het aantal uitkeringsgerechtigden en de gemiddelde hoogte van een uitkering. Het CPB publiceert ramingen van het aantal bijstandsuitkeringen in het lopende en komende jaar in het Centraal Economisch Plan (CEP) in maart en in de Macro Economische Verkenning (MEV) in september.  Het uitgangspunt in de raming is de ramingsregel die het verband weergeeft tussen mutaties in de werkloze beroepsbevolking (WBB) en de mutatie in de bijstand.

De volgende paragraaf geeft een onderbouwing van de bijstandsraming in de MEV 2019 voor het jaar 2018. Paragraaf 3 bevat een vooruitblik naar 2019. De werking van de ramingsregel wordt toegelicht in een tekstkader. 
 

De analyse van de lastenontwikkeling wordt gedaan aan de hand van de CPB-indicator: de beleidsmatige lastenontwikkeling op EMU-basis. Een beleidsmutatie is een aanpassing van belasting- en premietarieven of een beleidsmatige aanpassing van de grondslag van belastingen en premies. De BLO-indicator is op EMU-basis om zo goed mogelijk bij de Nationale Rekeningen van het CBS aan te sluiten. Alle in dit Achtergronddocument genoemde bedragen zijn op EMU-basis, tenzij anders vermeld. De CPB-boekhouding van beleidsmutaties start in 1998; om die reden is dat jaar de startdatum van de analyse in dit document. De aansluiting van de cijfers in dit Achtergronddocument is op basis van de MEV 2019.

Op basis van nationale en internationale literatuur lijkt de ontwikkeling van de gezonde levensverwachting de ontwikkeling van de totale levensverwachting in belangrijke mate te volgen. Als extra jaren vooral extra gezonde jaren zijn, dan biedt dit – met de juiste voorbereiding – ruimte voor langere werkzame levens. Mocht er onverwacht toch sprake zijn van een duidelijke toename van het aantal ziektejaren, dan kan het aandeel arbeidsongeschikten sterker toenemen. Maar ook in dat geval blijven de hoge arbeidsongeschiktheidspercentages zoals we die kenden in het jaar 2000 vooralsnog buiten beeld. 

Afgaande op de verwachte stijging van de gezonde levensverwachting hoeft het beroep op arbeidsongeschiktheid bij een stijgende AOW-leeftijd niet sterk toe te nemen. Voor de gezonde levensverwachting publiceert het CBS vier verschillende maatstaven, te weten de levensverwachting 1) in goed ervaren gezondheid, 2) in goede geestelijke gezondheid, 3) zonder lichamelijke beperkingen en 4) zonder chronische ziekten. 
De eerste drie maatstaven ontwikkelen zich vrijwel even gunstig als de totale levensverwachting. Alleen de ontwikkeling van de levensverwachting zonder chronische ziekten lijkt hierbij achter te blijven, maar dit blijkt de indicator te zijn die het minst sterk samenhangt met arbeidsongeschiktheid. 

Uit een regressieanalyse voor personen tussen 50 en 62 jaar blijkt dat het beroep op arbeidsongeschiktheid toeneemt met de leeftijd en samenhangt met medicijngebruik. Bij een AOW-leeftijd van 70 jaar zou het aandeel arbeidsongeschikten onder 69-jarige mannen kunnen oplopen tot ongeveer 26 procent als er helemaal geen gezondheidswinst geboekt zou worden. Dit is ongeveer 9 procentpunt hoger dan onder de huidige 64-jarigen, maar blijft ruim onder de 33 procent arbeidsongeschikten in 2000 onder mannen van 55 tot 64 jaar. Als er – conform de verwachtingen – wel gezondheidswinst geboekt wordt, dan kan het aandeel arbeidsongeschikten onder de toekomstige 69-jarigen duidelijk dichter bij de 17 procent van de huidige 64-jarigen komen te liggen.

De feitelijke toekomstige ontwikkeling van de arbeidsongeschiktheid bij een hogere AOW-leeftijd is nog erg onzeker. Vandaar dat de in deze studie gepresenteerde inschatting van de ontwikkeling in het aandeel arbeidsongeschikten bij een stijgende AOW-leeftijd ruime bandbreedtes kent.