De prijs van lagere belastingen

Het ministerie van Financiën suggereert in een recent rapport van wel. 150 miljard euro, zoveel inkomsten zou de Nederlandse overheid extra geïnd hebben zonder alle uitzonderingen binnen de belastingheffing, denk aan de arbeidskorting in de inkomstenbelasting en het verlaagde tarief in de btw. Van al die uitzonderingen kreeg een op drie  een onvoldoende qua doeltreffendheid en/of doelmatigheid. Wat wil dit zeggen?

Een klein deel (2%) van de regelingen mist haar doel volledig (bijv. verlaagd btw-tarief voor arbeidsintensieve diensten). Voor een veel grotere groep (15%) is de doeltreffendheid onzeker (Mkb-winstvrijstelling). Voor 13% oordeelt het ministerie dat ze weliswaar hun vooropgesteld doel dienen, maar dat er minder dure manieren zijn om dat te doen (lage btw-tarief voeding, eigenwoningregeling). Tot slot, voor 2% van de gederfde inkomsten ontbreekt het aan een goede onderbouwing voor overheidsingrijpen of is de reden achterhaald (laag vpb-tarief). Veel elementen uit het rapport stonden al beschreven in eerdere evaluaties en publicaties. En toch zien we weinig tot geen bijsturing. 

Waar gaat het fout?

Een reden voor die starheid is dat belastinginstrumenten in de politieke arena als losse elementen beoordeeld worden, niet als tandwielen in een veel groter systeem. Je moet als politicus welhaast een politieke doodsverachting hebben als je het verlaagde btw-tarief ter discussie wil stellen (antisociaal! anti-cultuur!…), het verlaagde vpb-tarief zou hekelen (anti-ondernemerschap!) of af wil van de hypotheekrenteaftrek (anti-wonen!). Waar het debat zelden om gaat, is dat met de miljarden die deze maatregelen kosten op een andere manier beleid gevoerd kan worden. Beleid dat kan bijdragen aan een sterkere armoedereductie, dat ondernemerschap sterker stimuleert en dat de toegang tot een woning daadwerkelijk verbetert. 

Een voorzet

Als CPB‘ers voelden we ons in ons recente onderzoek net ietsje vrijer om precies dat te doen: een grote belastinghervorming simuleren en de verdelingsimpact voor het hele systeem analyseren. We kozen daarbij voor een hervorming van maatregelen die uitvoerig zijn geëvalueerd en waarvan de doelmatigheid beperkt of twijfelachtig is. We schaffen het lage btw-tarief af (in 2016 geraamd op 12 miljard euro), schaffen de maatregelen rond het eigenwoningbezit af (10 miljard), net als de aftrekposten voor ondernemers (3,5 miljard), en we schaffen ook het lage vpb-tarief af (0,9 miljard ). Rekening houdend met inflatie dus ruim meer dan de helft van de fiscale regelingen die een kritische beoordeling kregen op vlak van doeltreffendheid en/of doelmatigheid. 

Dit geld verdampt niet bij het afschaffen van de regelingen. Integendeel, de overheid kan er nieuw, liefst meer doelmatig, beleid mee voeren. Dat kan al naar gelang de ideologische voorkeuren de vorm aannemen van lagere belastingen of hogere uitgaven. Wij kozen ervoor om het overheidsbudget gelijk te houden en de opbrengsten via box 1 weer aan gezinnen te geven: via lagere tarieven, een hogere algemene heffingskorting of een nieuwe uitkeerbare heffingskorting. Voor de uniforme btw en vpb analyseerden we ook een verlaging van de standaardtarieven, dus zonder terugsluis via box 1. 

Winnaars en verliezers

Met het onderzoek tonen we aan dat elke hervorming winnaars en verliezers kent, en geven we aan waar die zich bevinden in de inkomensverdeling. Voor bepaalde hervormingen is er een -soms grote- minderheid die erop achteruitgaat. Dat is zeker het geval bij het afschaffen van de belastingaftrekken voor de eigen woning en voor ondernemers. Maar de impact van het hervormen van fiscale regelingen kan niet losgezien worden van wat er met de vrijgekomen middelen gedaan wordt. Een uniform btw-tarief kan daarom uitdraaien op meer of minder herverdeling, afhankelijk van de vormgeving van de terugsluis.

De verdelingseffecten zijn een belangrijke verklaring voor de aarzelingen van politici. Toch lijkt onder Nederlanders de roep om een meer eenvoudig stelsel nu luid te klinken. Onze resultaten bieden moedige politici hopelijk inspiratie om over hun eigen schaduw heen te springen en bredere vereenvoudigingen in het belastingsysteem te bepleiten.