Hoe gaan gemeenten om met financiële mee- en tegenvallers

Tegelijkertijd bestaat door de decentralisaties het risico dat gemeenten bezuinigen op bijvoorbeeld de ouderenzorg om een eventuele daling van de inkomsten uit het gemeentelijk grondbedrijf op te vangen. Omdat het vooralsnog onduidelijk is in hoeverre deze effecten optreden, onderzoeken wij in deze notitie hoe gemeenten in het recente verleden zijn omgegaan met financiële mee- en tegenvallers binnen het sociaal en fysiek domein. Dit biedt inzicht in de mate waarin en het moment waarop uitgaven in het sociaal en fysiek domein worden gebruikt als financiële buffer.

Uit ons onderzoek blijkt dat de lasten ten behoeve van het fysiek en sociaal domein in de onderzochte periode op zichzelf staan. De financiële schokken binnen het sociaal domein werken enkel door op uitgaven binnen het sociaal domein. Hierdoor lijkt de vrees vooralsnog ongegrond dat de uitgaven binnen het fysiek domein verdrongen worden door de decentralisaties van de langdurige zorg, jeugdzorg en de begeleiding naar werk. Maar ook als deze schok in het sociaal domein wordt opgevangen door de uitgaven binnen datzelfde domein te verlagen is er een risico op onderbesteding na een tegenvaller. Hierbij dient opgemerkt te worden dat –vergeleken met de recente decentralisaties- de schokken in het sociaal domein binnen de onderzochte periode relatief bescheiden waren. Het kan zijn dat schokken binnen het sociaal domein wel invloed hebben op uitgaven in het fysiek domein, als zij te groot worden om binnen het sociaal domein op te vangen.

Daarnaast geven de resultaten aan dat financiële meevallers uit de verkoop van aandelen Essent en Nuon de gemeentelijke uitgaven niet beïnvloedt, maar leidt tot aanpassing van bezit of uitstaande schuld. Een verklaring hiervoor is dat de onderzochte schokken in het fysiek domein voortkomen uit vermogenswinsten door de verkoop van bezit (grond en aandelen). Het ligt daarom voor de hand dat schokken in het fysiek domein doorwerken op het niveau van bezittingen en schulden, terwijl de onderzochte schokken in het sociaal domein doorwerken op lasten.

Tot slot blijkt dat gemeenten financiële schokken niet opvangen door belastingopbrengsten te veranderen, maar door aanpassing van de lasten of aanpassing van investeringen en uitstaande schuld. Dat zou kunnen komen doordat de onderzochte schokken relatief groot zijn vergeleken met de (bescheiden) gemeentelijke belastingopbrengsten.