CBS en CPB: terugkijken en vooruitblikken

Er zijn doorvragers die vervolgens willen weten of het CPB en het CBS met elkaar te maken hebben en dan wordt het interessant. De relatie tussen het Centraal Bureau voor de Statistiek, dat dit jaar haar 125-jarig bestaan viert, en het Centraal Planbureau bestaat immers al tientallen jaren en is de afgelopen decennia alleen maar intensiever en maatschappelijk relevanter geworden.

Relatie vanaf 1945

Het CPB maakt al sinds de oprichting in 1945 gebruik van cijfers van het CBS. In het in september 1946 gepubliceerde Centraal Economisch Plan 1947 (na te lezen in de historische collectie op de website van het CPB) wordt melding gemaakt van de ‘zeer gewaardeerde steun van verschillende instanties, in het bijzonder van Afdeeling IV van het Centraal Bureau voor de Statistiek’. In de CPB-publicaties die na 1946 zijn verschenen, wordt het CBS veel vaker genoemd als bron van data en kennis en sindsdien duikt de naam van het CBS op in talloze voetnoten en tabellen. De scope van de publicaties van het CPB werd vanaf de jaren 50 breder en de maatschappelijke relevantie van het beleidsonderzoek van het CPB nam toe. Dit kon dankzij de cijfers van het CBS. Leuk detail: De gegevens van het CBS werden in de eerste jaren na de oprichting van het CPB op papier aangeleverd of telefonisch verstrekt en dat bleef zo tot digitalisering haar intrede deed.

Ongekende mogelijkheden 

Digitalisering bood zowel het CPB als het CBS vanaf de vroege jaren 80 ongekende mogelijkheden. Via tapes en later ook floppy discs en cd’s kon het CPB de data van het CBS steeds eenvoudiger en in grotere hoeveelheden verwerken. De destijds nieuwe econometrische modellen van het CPB werden gevoed met steeds meer data en voor de modellen van het CPB zijn de macrodata van het CBS nog altijd cruciaal voor het maken van goede ramingen en het doen van gedegen onderzoek. Internet maakte het uitwisselen van gegevens nog veel eenvoudiger en met de komst van de onlinedienst StatLine kregen onderzoekers, waaronder die van het CPB, op eenvoudige wijze toegang tot een schat aan informatie, die de mogelijkheid bood om meer maatschappelijk relevant onderzoek te doen. Met StatLIne behoorde het CBS in de wereld van de statistiekbureaus tot de pioniers en qua datavoorziening loopt het nog altijd flink voor op vergelijkbare organisaties in het buitenland. Alle reden dus om trots te zijn op ons nationale statistiekbureau.

Onderzoek met microdata

Het CPB maakt sinds de oprichting in 1945 intensief gebruik van macrodata van het CBS, maar aan het begin van dit millennium kwamen daar de microdata bij. Met  koppelbare geanonimiseerde data op persoons-, bedrijfs- en huishoudensniveau ging er een wereld open voor het doen van nieuw wetenschappelijk en beleidsgericht onderzoek. De toegang tot microdata was in eerste instantie beperkt, maar sinds enkele jaren zijn microdata voor de onderzoekers van het CPB eenvoudiger te benaderen, wat een schat aan wetenschappelijk en beleidsgericht onderzoek heeft opgeleverd. Het CPB voert momenteel tientallen projecten met CBS-microdata uit en dit aantal groeit nog altijd.

Voor de maatschappij en de wetenschap zou het overigens goed nieuws zijn als de microdata voorziening van het CBS als een maatschappelijk goed gezien wordt. Dit vergroot immers de mogelijkheden om goed wetenschappelijk en beleidsgericht onderzoek te doen. Hopelijk kan de maatschappelijke en politieke discussie hierover worden aangezwengeld.

Vooruitkijken

De toekomst is zowel voor CPB als CBS veelbelovend. Aan de horizon zien we de ongekende mogelijkheden van steeds meer, steeds grotere en steeds meer gekoppelde databestanden, de nog altijd groeiende rekenkracht van computersystemen en de mogelijkheden van nieuwe methoden en technieken en AI. Tegelijkertijd leggen wet- en regelgeving op het terrein van onder andere informatiebeveiliging, privacy, data en algoritmen en AI steeds meer beperkingen op. Het CBS is naast dataleverancier ook een IT-bedrijf en een juristenkantoor geworden en combineert al deze taken met verve. De uitdaging voor kennisinstituten als het CPB en het CBS is om binnen alle juridische kaders optimaal gebruik te blijven maken van data in haar onderzoeken om zo de maatschappelijke relevantie te behouden of zelfs te vergroten. Voor het CPB is het Centraal Bureau voor de Statistiek ook in de toekomst een cruciale partner, zonder wie de economische modellen en het onderzoek van het CPB grotendeels tot stilstand zouden komen.

Erwin Zijleman